Ἄρθρο τοῦ πρωτοπρεσβυτέρου Θεοδώρου Ζήση
Ὁμότιμου Καθηγητή Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ.

Τά αἴτια τῆς δουλείας καί τῆς ἀπελευθέρωσης

Επιμέλεια σύνταξης: katanixi.gr

Εἰσαγωγικά

Τό κείμενο πού ἀκολουθεῖ εἶναι μία ἀπομαγνητοφωνημένη ὁμιλία πού ἐκφωνήθηκε ὡς κήρυγμα στόν Ἱερό Ναό τοῦ Ἁγίου Ἀντωνίου Θεσσαλονίκης κατά τήν ἑορτή τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου στίς 25 Μαρτίου τοῦ 2012, πού συνέπιπτε ἡμέρα Κυριακή. Ἀσχολούμενος αὐτόν τόν καιρό μέ τήν ἔκδοση μικροῦ ἀριθμοῦ ὁμιλιῶν μου (ἑκατόν πενήντα περίπου), ἀπό τίς πολύ περισσότερες πού ἐξεφώνησα (γύρω στίς χίλιες πεντακόσιες) κατά τήν διάρκεια τῆς ἐπί εἴκοσι τέσσερα ἔτη διακονίας μου στόν ἐν λόγῳ Ἱερό Ναό (1993-2017), συνήντησα ὡς δοκίμιο πρός διόρθωση καί τήν παρούσα ὁμιλία πού ἀναφέρεται στά αἴτια πού προκάλεσαν τήν ὑποδούλωση στούς Τούρκους τό 1453 καί τήν ἀποτίναξη τοῦ ζυγοῦ τῆς δουλείας τό 1821.

Ἔκρινα, λοιπόν, ὅτι ἐπειδή ἐφέτος ἑορτάζουμε τά 200 χρόνια ἀπό τήν Ἐθνική Παλιγγενεσία (1821-2021), καί διατυπώνονται πάμπολες ἱστορικές ἐκτιμήσεις γιά τά αἴτια πού προκάλεσαν τήν δουλεία καί τήν ἀπελευθέρωση, καί ἐπειδή ὁ ἴδιος ἐξ ἀνατολῶν κίνδυνος βρίσκεται πάλι πρό τῶν θυρῶν (ante portas), εἶναι χρήσιμο νά προβληθοῦν καί οἱ πνευματικές διαστάσεις, τό πνευματικό ὑπόβαθρο, τῶν γεγονότων, πού συνήθως ἀγνοοῦνται.

Τίς γενικώτερες ἐκτιμήσεις μας, γιά τήν Ἐθνική Παλιγγενεσία ἐκθέσαμε σέ μικρό βιβλίο μέ τίτλο «Τό ἁγιασμένο καί προδομένο ᾽21», πού ἐκυκλοφορήθη τό 2015 ἀπό τίς ἐκδόσεις «Τό Παλίμψηστον» τῆς Θεσσαλονίκης, καί ἐπετειακά ἐφέτος ἀναρτήθηκε στό Διαδίκτυο στήν ἱστοσελίδα Clio Turbata (clioturbata.com) στίς 10/04/2021, μέ τήν φροντίδα τοῦ κ. Ἰωάννη Μουρέλου, Ὁμότιμου καθηγητῆ τῆς Σύγχρονης Ἱστορίας καί Ἀρχαιολογίας τοῦ Α.Π.Θ., τόν ὁποῖο θερμά εὐχαριστοῦμε.

^{Ἡ Ὁμιλία}

Τετάρτη Κυριακή τῶν Νηστειῶν σήμερα, ἀλλά συμπίπτει καί ἡ ἑορτή τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου, ὅπως καί ἡ Ἐθνική μας ἑορτή τῆς παλιγγενεσίας. Πέρυσι τήν ἴδια Κυριακή, ἐπί τῇ βάσει προγράμματος πού εἴχαμε κάνει, ἀναλύσαμε τό δεύτερο, τό κεντρικό τμῆμα, τοῦ ἔργου τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τῆς Κλίμακος, τοῦ Σιναΐτου, καί εἴχαμε πεῖ ὅτι τό ἑπόμενο ἔτος θά ἀναλύσουμε τό τρίτο μέρος καί τό τελευταῖο· αὐτό παραμένει γιά τό ἑπόμενο ἔτος, διότι σήμερα λόγῳ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Παναγίας μας καί λόγῳ ἐπίσης καί τῆς Ἐθνικῆς μας ἑορτῆς ἡ ὁμιλία θά στραφεῖ σέ σχετικό θέμα· καί ὄχι ἀκριβῶς γιά τόν Εὐαγγελισμό τῆς Παναγίας μας, διότι καί στόν Εὐαγγελισμό τῆς Παναγίας μας ἀναφερθήκαμε πολλές φορές τά προηγούμενα ἔτη. Πέρυσι μάλιστα, ὅπως συμβουλεύτηκα κάποιες σημειώσεις πού ἔχω, κατά τήν ἑορτή τοῦ Εὐαγγελισμοῦ ἀνέλυσα ἐδῶ ἕνα θαυμάσιο λόγο πού ἔχει ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς στόν Εὐαγγελισμό τῆς Παναγίας μας. Ἐφέτος, λόγῳ τῆς συμπτώσεως αὐτῆς τῆς ἑορτῆς ἡμέρα Κυριακή, ἄς κάνουμε μία ἀναφορά καί στήν Ἐθνική μας ἑορτή, τήν ἑορτή τῆς Παλιγγενεσίας, βέβαια πάλι ὑπό πνευματικό πρῖσμα.

Σήμερα λοιπόν, ἐδῶ, μέ βάση καί μαρτυρίες Ἁγίων, θά προσπαθήσω νά σᾶς παρουσιάσω καί νά σᾶς δείξω ὅτι ἡ Ἐπανάστασις τοῦ 1821 δέν εἶναι ἁπλῶς μία Ἐθνική ἑορτή, μία ἑορτή κατά τήν ὁποίαν ἀπελευθερωθήκαμε ἀπό ἕναν δυνάστη, πού παρόμοια ἑορτή θά μποροῦσαν νά γιορτάζουν καί ἄλλα ἔθνη, γιατί καί ἄλλα ἔθνη ἔχουν ἐθνικές ἑορτές. Ἀλλά, ὅπως στή συνέχεια θά δοῦμε, ὅπως λέγει ὁ Φώτης Κόντογλου, ἡ Ἐπανάστασις τοῦ 1821 εἶναι Ἁγία Ἐπανάστασις.

Πολλές φορές στό νοῦ μας ἴσως ἔρχεται τό ἐρώτημα, γιατί ὁ Θεός ἐπέτρεψε νά καταλυθεῖ αὐτή ἡ μεγάλη Αὐτοκρατορία, ἡ Ρωμιοσύνη τοῦ Βυζαντίου, αὐτή ἡ Αὐτοκρατορία, ἡ ὁποία οὐσιαστικῶς ἀποτελοῦσε τήν ἐγκαθίδρυση ἐπί γῆς τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ. Δέν ξέρω ἄν στό μέλλον θά ἔχουμε ἐγκαθίδρυση ἄλλου κράτους παρομοίου, γιά τό ὁποῖο θά μπορεῖ κανένας νά ἰσχυριστεῖ ὅτι εἶναι ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐπί τῆς γῆς· γιά τήν Ρωμανία, γιά τό Βυζάντιο, μπορεῖ κανένας νά ἰσχυριστεῖ ὅτι εἶναι ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐπί τῆς γῆς· τό «ἐλθέτω ἡ Βασιλεία σου, γεννηθήτω τό θέλημά Σου» πραγματοποιήθηκε στό Βυζάντιο, στή Ρωμιοσύνη, ἐπί χίλια ἔτη, ὅπου ὅλα ἐκινοῦντο γύρω ἀπό τήν Ἐκκλησία, γύρω ἀπό τό Εὐαγγέλιο, γύρω ἀπό τούς Ἁγίους, γύρω ἀπό τό Σταυρό, γύρω ἀπό τήν Ἀνάσταση· ἕνα κράτος πραγματικά θεϊκό, ἕνα κράτος, ἄς μή φοβόμαστε νά τό λέμε, ἕνα κράτος θεοκρατούμενο, ὅπου ὁ Θεός κι ἡ ἁγιοσύνη ἦσαν τά κύρια χαρακτηριστικά του. Πῶς λοιπόν συνέβη καί αὐτό τό κράτος, ἡ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, πῶς ἐπέτρεψε ὁ Θεός νά πέσει στά χέρια τῶν Ἀγαρηνῶν Μωαμεθανῶν, τῶν Μουσουλμάνων; Ὁ Θεός ἔχει σχέδια μέσα στήν Πανσοφία Του, τά ὁποῖα ἐμεῖς εἶναι δύσκολο πολλές φορές νά ξεδιαλύνουμε. Εἶναι δύσκολο νά μποῦμε μέσα στά σχέδια τοῦ Θεοῦ καί νά ἑρμηνεύσουμε τίς βουλές Του. Κάποιες προσπάθειες, ἐλάχιστες, μερικές φορές, ἄν μᾶς φωτίσει ὁ Θεός,μπορεῖ κάποιο φῶς νά δοῦμε. Μπορεῖ λοιπόν κανένας νά ἰσχυριστεῖ καί γιά τήν Ἅλωση τῆς Πόλεως ἀπό τούς Τούρκους ἀλλά ἀκόμα καί γιά τή δική μας τήν Ἐθνική παλιγγενεσία τό 1821, ὅτι ἦταν ἕνα σχέδιο τοῦ Θεοῦ πού εἶχε σχέση μέ τή σωτηρία τοῦ κόσμου. Γι᾽ αὐτό στήν ἀρχή εἶπα ὅτι δέν πρέπει νά δοῦμε τήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821 σάν μιά ἐθνική ἁπλῶς Ἐπανάσταση, σάν ἀπελευθέρωση· νά τήν δοῦμε σάν ἕνα σχέδιο τοῦ Θεοῦ.

Ὑπενθυμίζω ἐδῶ ἁπλῶς ὅτι ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, ἤδη στίς ἁπλοϊκές Διδαχές του, μᾶς ἔχει ἀφήσει νά σκεφθοῦμε, γιά ποιό λόγο ὁ Θεός ἐπέτρεψε νά σκλαβωθοῦμε στούς Τούρκους, ἀλλοῦ ἐπί 400 χρόνια, ἀλλοῦ 500 κι ἀλλοῦ 600! Ὑπάρχουν περιοχές τῆς Ἑλλάδος ὅπου ἡ Ὀθωμανοκρατία, ἡ Τουρκοκρατία, κράτησε 600 χρόνια, ὅπως στή Θράκη, τήν ὁποία ἤδη εἶχαν καταλάβει οἱ Τοῦρκοι μέχρι τήν Ἀδριανούπολη ἕναν αἰώνα ἐνωρίτερα, ἀπό τό 1350, ὄχι τό 1453· ἕξι αἰῶνες ἡ Θράκη ὑπόδουλη, τό 1922 ἀπελευθερώθηκε. Γιατί λοιπόν ὁ Θεός ἐπέτρεψε νά ὑποταγοῦμε στούς Ἀγαρηνούς Τούρκους; Λέγει ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, καί θά δοῦμε στή συνέχεια κάτι πολύ ὡραῖο πού λέγει καί ὁ Ὅσιος Ἰωσήφ ὁ Βρυέννιος, ἄν προλάβουμε ἐδῶ, ἀλλιῶς θά συνεχίσουμε κάτω στό Ἀρχονταρίκι, θά δοῦμε καί ὁρισμένες πολύ καλές ἀναλύσεις, πού κάνει ἕνας νεώτερος Ἅγιος τῶν Γραμμάτων μας, ἕνας Ὁμολογητής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, ὁ Φώτης Κόντογλου, ὁ ὁποῖος, ὅπως σᾶς εἶπα, ὀνομάζει τήν Ἐπανάσταση, Ἁγία Ἐπανάσταση. Λέγει λοιπόν ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός: «Τριακοσίους χρόνους μετά τήν Ἀνάστασιν τοῦ Χριστοῦ μᾶς ἔστειλεν ὁ Θεός τόν Ἅγιον Κωνσταντῖνον καί ἐστερέωσε Βασίλειον Χριστιανικόν».Ὁ Θεός ἔστειλε τόν Ἅγιο Κωνσταντῖνο καί στερέωσε Βασίλειο Χριστιανικό γιά πρώτη φορά στήν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητος. Γιά πρώτη φορά ὑπάρχει μιά Χριστιανική Αὐτοκρατορία, ἕνα Χριστιανικό Βασίλειο, κατ᾽ οἰκονομίαν Θεοῦ. «Καί τό εἶχαν οἱ Χριστιανοί τό Βασίλειον 1150 χρόνους». Πάνω ἀπό χίλια ἔτη ἕνα Χριστιανικό Βασίλειο. «Ὕστερον, τό ἐσήκωσεν ὁ Θεός ἀπό τούς Χριστιανούς καί ἔφερεν τόν Τοῦρκον καί τοῦ τό ἔδωσε· διά ἰδικόν μας καλόν».Τόσα χρόνια, Ἅγιε Κοσμᾶ, τόσα μαρτύρια, τόσα αἵματα, τόσος κόσμος ὑπέφερε κάτω ἀπό στυγνό κατακτητή, καί σύ λές γιά ἰδικόν μας καλόν; Γιά ἰδικόν μας καλόν τόσα χρόνια Τουρκοκρατία; Καί τό ἔχει ὁ Τοῦρκος, ὅταν τό ἔγραφε αὐτό ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός, 320 χρόνους· ὅπως εἶπα περισσότερα χρόνια. «Καί διατί ἔφερεν ὁ Θεός τόν Τοῦρκον καί δέν ἔφερεν ἄλλο γένος»;Θά μποροῦσε νά ἤμασταν ὑπόδουλοι στούς Φράγκους, εἶχε προηγηθῆ ἤδη ἡ Φραγκοκρατία. Γιατί ὁ Θεός δέν ἐπέτρεψε νά ᾽ρθοῦν καί νά ἐγκατασταθοῦν Φράγκοι ἐδῶ, Εὐρωπαῖοι, Γερμανοί, Γάλλοι, Ἰταλοί; Καί γιατί ἔφερε ὁ Θεός τόν Τοῦρκον καί δέν ἔφερε ἄλλο γένος; «Διά ἰδικόν μας συμφέρον· διότι τά ἄλλα ἔθνη θά μᾶς ἔβλαπταν εἰς τήν Πίστιν». Πρᾶγμα τό ὁποῖο κινδυνεύουμε νά πάθουμε καί τώρα! Τώρα πού εἴμαστε μαζί μέ τά ἄλλα ἔθνη, μέ τούς Εὐρωπαίους, σιγά-σιγά ἀρχίζουμε καί ἀφομοιωνόμαστε καί βλαπτόμαστε στήν Πίστη μας, θά χάσουμε τήν Πίστη μας! Τότε, λοιπόν, «ὁ Θεός ἔφερε τόν Τοῦρκο κι ὄχι τόν Φράγκο διά ἰδικόν μας συμφέρον, διότι τά ἄλλα ἔθνη θά μᾶς ἔβλαπταν εἰς τήν Πίστιν. Ὁ δέ Τοῦρκος, ἄσπρα ἅμα τοῦ δώσεις κάμεις ὅ,τι θέλεις».Κι ἀποδείχθηκε αὐτό ἀπό τά τόσα χρόνια δουλείας, ὅτι παρά τήν σκληρή δουλεία τήν κρατήσαμε τήν Πίστη μας! Καί φθάσαμε τό 1821 νά ἀγωνιζόμαστε «γιά τοῦ Χριστοῦ τήν Πίστη τήν Ἁγία καί τῆς Πατρίδος τήν Ἐλευθερία».

Καί ὁ δικός μου ὁ νοῦς, ἄν ἔχει κάποιο φωτισμό, πάει καί λίγο παραπάνω· προκύπτει αὐτό καί στή συνέχεια: ὅτι αὐτό ἔγινε, ὥστε ἡ Ρωμιοσύνη, οἱ Ἕλληνες, νά μείνουμε ἀμέτοχοι στίς ἐξελίξεις, οἱ ὁποῖες ἐπρόκειτο νά γίνουν στήν Εὐρώπη. Διότι στήν Εὐρώπη, μέ τόν Οὐμανισμό, μέ τήν Ἀναγέννηση, μέ τόν Ἀθεϊσμό, τά γκρέμισαν ὅλα. Μέ τή Γαλλική Ἐπανάσταση δέν ἔμεινε τίποτε ὄρθιο, ἱερό καί ὅσιο, τίποτε ὄρθιο. Δέν ἔπρεπε λοιπόν ὁ Θεός νά οἰκονομήσει κάπου νά φυλαχθεῖ ἡ Πίστις, νά φυλαχθεῖ ἡ Ὀρθοδοξία; Οἱ Εὐρωπαῖοι τά κατέστρεψαν ὅλα! Νά σκεφθεῖτε μόνον τόν ἀθεϊσμό τοῦ Βολταίρου, ἀπό κεῖ ξεκίνησε καί ὁ Μάρξ καί ἡ διάλυση τῶν πάντων, ἐναντίον τοῦ κλήρου, ἐναντίον τῆς Ἐκκλησίας. Ὅλα διαλύθηκαν, οἰκογένειες, θεσμοί, ἤθη, ἔθιμα, μέ τήν Ἀναγέννηση καί τόν Διαφωτισμό. Τόν περίφημο Διαφωτισμό, πού δέν εἶναι διαφωτισμός εἶναι Διασκοτισμός. Ὁ Θεός λοιπόν προνόησε, ὥστε μέσα σ᾽ αὐτές τίς ἀλλαγές, οἱ ὁποῖες ἔγιναν στήν Εὐρώπη αὐτούς τούς αἰῶνες (14ος, 15ος, 16ος, 18ος), ἐμεῖς νά εἴμαστε ἐδῶ, φυλαγμένοι. Νά μᾶς φυλάει ὁ Τοῦρκος γιά νά μή χάσουμε τήν Πίστη μας! Κι ὅταν ἔκρινε ὁ Θεός, καί ἐν πάσῃ περιπτώσει εἴχαμε ἀρχίσει κι ἐμεῖς νά παιδαγωγούμαστε, γιά τίς ἁμαρτίες, τίς ὁποῖες πρό τῆς Ἀλώσεως τῆς Πόλεως εἴχαμε κάνει, ὁ Θεός ξανάφερε στό ἱστορικό προσκήνιο τήν Ἑλλάδα, τήν ἀπελευθέρωσε, ἕνα μέρος τῆς Ρωμιοσύνης, καί πάλι γιά τήν Ὀρθοδοξία! Μέσα σ᾽ αὐτόν τόν συρφετό, τόν χαλασμό πού ὑπάρχει παντοῦ, νά ὑπάρχει ἕνα ἔθνος, νά ὑπάρχει ἡ Ἑλλάδα, ἡ ὁποία θά κρατήσει τήν Ὀρθοδοξία. Καί θά πρέπει ἐδῶ νά τό ποῦμε, ὄχι σκεπτόμενοι σωβινιστικά ἀλλά σκεπτόμενοι ρεαλιστικά, πραγματικά, ὅτι ὄντως μέχρι καί πρίν μερικές δεκαετίες, παρά τίς δυσκολίες γύρω ἀπό τίς ὁποῖες ἱδρύθηκε αὐτό τό κράτος, τό ψέμα τό βασίλειο, καί παρά τίς προσπάθειες πού ἔκαναν μετά ἀπό τό 1821 ὅλοι οἱ φίλοι μας, μέ τόν Κλασσικισμό, τήν Ἀρχαιολατρεία, μέ ὅλα τά ἄλλα, μέ τίς προπαγάνδες, Δυτικοί, Προτεστάντες κ.τ.λ, στήν Ἑλλάδα κρατήσαμε τήν Ὀρθοδοξία, κρατήσαμε τήν Πίστη καί συνεχίζουμε τώρα τή Ρωμιοσύνη. Καί μέ αὐτή τήν Ὀρθόδοξη Πίστη βοηθοῦμε καί ἄλλους λαούς, βοηθοῦμε καί ἄλλους ἀνθρώπους. Καί δέν εἶναι αὐτή ἡ σκέψη μόνον δική μου σκέψη. Ὁ Μακρυγιάννης, ἕνας ἀπό τούς ἀγωνιστάς τοῦ 1821, ὁ γνωστός στρατηγός Μακρυγιάννης, λέγει: «ἡ ἀπόφασις τοῦ Θεοῦ τοῦ δίκαιου ν᾽ ἀναστήσει τούς πεθαμένους Ἕλληνες, ἦταν γιά νά ματαειπωθῆ Ἑλλάς»,γιά νά ξανακουστεῖ τό «Ἑλλάς». Καί συνεχίζει: «νά λαμπρυνθῆ αὐτήνη καί ἡ θρησκεία τοῦ Χριστοῦ»,νά λαμπρυνθεῖ καί ἡ Ἑλλάδα, ἀλλά νά λαμπρυνθεῖ καί ἡ Ὀρθοδοξία, καί ἡ θρησκεία τοῦ Χριστοῦ.

Καί ἀκοῦστε τώρα μία ἀνάλυση σχετική πού κάνει ὁ μεγάλος διδάσκαλος τῶν πρό τῆς Ἁλώσεως χρόνων, ὁ Ἰωσήφ ὁ Βρυέννιος, ὁ ὁποῖος ἦταν δάσκαλος τοῦ Ἁγίου Μάρκου τοῦ Εὐγενικοῦ, πολύ ἐκτιμώμενος ἀπό ὅλους, ἀκόμη κι ἀπό τά Ἀνάκτορα. Φαντασθεῖτε ὅτι κάθε Παρασκευή τόν καλοῦσαν οἱ Αὐτοκράτορες στά Ἀνάκτορα κι ἔκανε ὁμιλία στούς Συγκλητικούς, σ᾽ ὅλους τούς ἀξιωματούχους. Καί ἔγραψα κάπου ἕνα σημείωμα: φαντάζεσθε σήμερα στή Βουλή ἤ στό Προεδρικό Μέγαρο νά καλοῦν κάποιο θεολόγο καί νά κάνει ὁ θεολόγος, ὁ κληρικός, ὁ παπᾶς ἤ ἕνας καλόγερος, νά κάνει θεολογικές ἀναλύσεις καί νά ἐπισημαίνει θεολογικά τούς κινδύνους; Τώρα πού ὑπάρχει αὐτή ἡ κρίσις ἡ φοβερή, τήν ὁποία διερχόμαστε, μέ τήν ὁποίαν ἀπειλούμαστε πολύ χειρότερα ἀπό τήν Τουρκοκρατία, ὑπάρχει κανένας πολιτικός ἄρχοντας πού νά πεῖ «ἄς ἔρθει κανένας φωτισμένος ἄνθρωπος ἐδῶ, νά μᾶς πεῖ, τί εἶναι αὐτά πού συμβαίνουν, γιατί τά παθαίνουμε ὅλα αὐτά; Καί νά μᾶς βοηθήσει νά βγοῦμε ἀπό τό ἀδιέξοδο αὐτό»; Ὁ Αὐτοκράτωρ στό Βυζάντιο ἀντιλαμβανόμενος πώς κάτι δέν πάει καλά, καλοῦσε τόν Ἰωσήφ Βρυέννιο στά Ἀνάκτορα καί ἔκανε ὁμιλίες.

Μία λοιπόν ἀπό τίς ὁμιλίες αὐτές εἶναι «Περί τῶν ἐπιτεθέντων ἡμῖν δεινῶν καί τίς ὁ τούτων σκοπός»:«Γιά τίς συμφορές πού ἔπεσαν ἐπάνω μας καί ποιός εἶναι ὁ σκοπός αὐτῶν τῶν συμφορῶν, πού ἔπεσαν ἐπάνω μας». Λέγει, λοιπόν, σέ μετάφραση: «Οἱ καιροί εἶναι ἀπό κάθε ἐποχή οἱ πιό δύσκολοι, πονηρές μέρες, τό τέλος τοῦ χρόνου».Ἔτσι βιώνουμε κι ἐμεῖς. Ἡ ἐσχατολογία στίς μέρες μας ἀνθεῖ, καί τότε πίστευαν ὅτι ἦταν τό τέλος τοῦ χρόνου. «Τά γηρατειά τοῦ κόσμου, γέρασε ὁ κόσμος, τό ξεψύχισμα τοῦ σύμπαντος. Ἡ ζωή μας αὐτή εἶναι σύντομη, λαθεμένη καί γεμάτη ἀπό πικρίες, καί τά κακά ἐκτενέστερα ἀπό τίς θάλασσες. Καί νά, οἱ γείτονές μας εἶναι ἐχθροί, ὅσοι δείχνουν φίλοι εἶναι ἄπιστοι, οἱ συγκάτοικοί μας κλέφτες, οἱ υἱοί μας ἀνυπάκουοι καί οἱ ἁπλοί συγγενεῖς χωρίς στοργή. Αὐτοί πού καραδοκοῦν νά ἐπωφεληθοῦν ἀπό τίς δυσκολίες μας εἶναι πολλοί, μά περισσότεροι εἶναι αὐτοί, οἱ ὁποῖοι μᾶς ἐπιβουλεύονται».Φέρτε τώρα στό νοῦ σας, σήμερα τί συμβαίνει; Πόσοι στρέφονται ἐναντίον τῆς Ἑλλάδος. «Αὐτοί πού μᾶς διώκουν καί μᾶς πληγώνουν εἶναι πολλοί καί ἀπό πολλά μέρη. Κανείς καί ἀπό πουθενά, τολμῶ νά πῶ, δέν ὑπάρχει πού νά μᾶς συνοδεύσει καί νά συμπονέσει μαζί μας».Δέστε τώρα εἰκόνα, ἄν δέν φωτογραφίζει τή σημερινή ἐποχή! «Διασκορπισθήκαμε χωρισμένοι σέ ὅλες τίς βασιλεῖες τῆς γῆς. Μᾶς ἐξουσιάζουν καί δέν ἐξουσιάζομε. Τή χώρα μας ξένοι τήν κατατρώγουν, καί δέν ὑπάρχει κανείς νά μᾶς βοηθήσει. Οἱ νέες καί οἱ νέοι τοῦ γένους μας πηγαίνουν σέ ἄλλα ἔθνη».Ξέρετε τί μετανάστευση παρατηρεῖται πτυχιούχων; Φεύγουν τά παιδιά μας σέ ἄλλα ἔθνη. «Ὅλη τήν ἡμέρα τά μάτια μας αὐτά βλέπουν καί τό δικό μας χέρι δέν μπορεῖ νά βοηθήσει. Σέ μᾶς ἔμεινε μόνο καρδιά θλιμμένη, μάτια πού σβήνουν καί ψυχή πού λιώνει, προβλήματα πάνω στά προβλήματα, φροντίδες πάνω στίς φροντίδες, καί αἵματα πάνω στά αἵματα παντοῦ. Χάθηκε ὁ εὐλαβής πάνω στή γῆ, λείπει ὁ στοχαστής, δέν βρίσκεται ὁ φρόνιμος. Στά παλαιά παρουσιαζόταν ὁ σοφός, τώρα δέν ὑπάρχει αὐτός πού θά κατανοήσει, αὐτός πού θά διορθώσει, αὐτός πού θά μᾶς φέρει πίσω. Ἡ πληγή εἶναι ὁλόσωμη, ἡ ἀρρώστια γενικευμένη, φοβερό τό τραῦμα, ἡ συμφορά ἀπαρηγόρητη καί μεγαλύτερη ἀπό κάθε παρακλητικό λόγο. Καταφρονήθηκαν τά ἐκκλησιαστικά πράγματα, σάπισαν τά κρατικά, ἀνακατεύονται τά μακρινά, συγχέονται τά κοντινά. Τά πάνω γίνονται κάτω καί τά κάτω πάνω. Οἱ Χριστιανοί διώκονται, οἱ ἀσεβεῖς εὐνοοῦνται. Ἀπό ἐδῶ μᾶς καταδιώκουν οἱ Ἀγαρηνοί, ἀπό ἐκεῖ μᾶς λεηλατοῦν οἱ Σκύθες, ἀπό τά δυτικά οἱ Ἰσμαηλίτες θερίζοντας τούς καρπούς μας, καί ἀπό τά ἀνατολικά οἱ Πέρσες μᾶς ἐκριζώνουν».

Καί προσπαθώντας ἐδῶ ὁ Ὅσιος αὐτός μοναχός, ὁ Ἰωσήφ ὁ Βρυέννιος, νά δώσει κάποια ἐξήγηση γιατί συμβαίνουν ὅλα αὐτά λέγει τά ἑξῆς: «Διάφοροι ἐκφράζουν διάφορες ἀπόψεις καί ἐξηγήσεις. Ὁ ἀστρονόμος λέει ὅτι αὐτά συμβαίνουν λόγῳ τῆς κινήσεως τῶν ἄστρων. Ὁ φυσικός θά πεῖ ὅτι τά ὑπομένομε αὐτά, ὡς φυσική ἐξέλιξη τῶν πραγμάτων, ἐξ αἰτίας τῆς θέσεώς μας ἀνάμεσα στούς Ἄραβες καί τούς Σαρακηνούς, τούς Ἰσμαηλίτες καί τούς Σκύθες. Ὁ ἄθεος θά ὑποστηρίξει, ὅτι ὅλα ἀπό μόνα τους τυχαῖα συμβαίνουν ῾῾χύδην καί φύρδην᾽᾽. Ὁ δέ εἰδωλολάτρης θά ὑποστηρίξει ὅτι ὀφείλονται ὅλα στήν τύχη καί στό γραμμένο, στή μοίρα. Καί ἀκόμη ὁ Ἀγαρηνός, ‒ὁ Μωαμεθανός, ὁ Τοῦρκος‒ θά πεῖ ὅτι αἰτία τούτων εἶναι ὅτι δέν ἀποδεχθήκαμε τόν ἀλιτήριο Μωάμεθ, ἐνῶ ὁ Ἑβραῖος, θά πεῖ ὅτι ἐπειδή πιστεύσαμε στόν Χριστό. Καί ὁ καθένας ἀπό τούς αἱρετικούς, ἐπειδή δέν ὑποκύψαμε στήν αἵρεσή του. Καί ὁ ὄχλος τῶν Ἰταλῶν ‒τῶν Εὐρωπαίων τότε‒ θά ὑποστηρίξει ὅτι μᾶς συμβαίνουν αὐτά, ἐπειδή δέν ὑποταχθήκαμε στόν πάπα. Γι᾽ αὐτό συμβαίνουν ὅλα αὐτά! Ἐγώ ὅλους αὐτούς τούς ἀπορρίπτω». Δέστε τώρα ἐδῶ κουράγιο πού δίνει σέ ὅλους μας, ἀλλά καί εὐθύνη συγχρόνως. «Ἐγώ ὅλους αὐτούς τούς ἀπορρίπτω καί εἶμαι ἀπόλυτα πεπεισμένος καί τό ὁμολογῶ εὐθέως, ὅτι δέν θά τά παθαίναμε αὐτά, ἐάν ἤμασταν δυσσεβεῖς καί τελείως ἀπομακρυσμένοι ἀπό τό Θεό. Ἐπειδή ὅμως εἴμαστε τό εὐσεβέστατο γένος ἀπό ὅλους τούς ἀνθρώπους, στραμμένο κατ᾽ ἐξοχήν στό Θεό· καί θέλομε βέβαια καί ἐνδιαφερόμαστε νά σωθοῦμε, καί αὐτό εἶναι γιά μᾶς ἡ ὕπαρξη καί ἡ ζωή μας, καί ὁ λόγος πού ἤλθαμε σ᾽ αὐτή τή ζωή. Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά ὅμως θέλομε νά γίνει μέ καλοπέραση αὐτό, ἡ σωτηρία μας, μέ πλοῦτο καί μέ πρόσκαιρη δόξα. Γι᾽ αὐτό ὁ Κύριος πού μέ κάθε τρόπο προετοιμάζει τή σωτηρία μας, μᾶς παρέδωσε νά ντροπιαστοῦμε σέ ὅλα τά ἔθνη, καί τήν πρόσκαιρη αὐτή ζωή μας, τή ρευστή καί περαστική, τήν περιέβαλε μέ μύρια κακά, μήπως καί ἔτσι, ἀκόμη καί παρά τή θέλησή μας, ὁδηγηθοῦμε τελικά ἀπό Αὐτόν στή σωτηρία μέ κατάλληλο τρόπο».

Καί μέ βάση καί αὐτά, πού προφανῶς τά ἐγνώριζε ὁ Φώτης Κόντογλου κάνει μία ἔξοχη ἀνάλυση, τήν ὁποία ἁπλῶς θά ἀρχίσω ἐδῶ καί θά τήν τελειώσουμε κάτω στό Ἀρχονταρίκι. Λέγει, λοιπόν, ὁ Φώτης Κόντογλου: «Ἡ Ἑλληνική Ἐπανάσταση εἶναι ἡ πιό πνευματική Ἐπανάσταση πού ἔγινε στόν κόσμο. Εἶναι ἁγιασμένη, Ἁγία Ἐπανάσταση. Ἡ ἐπανάσταση γίνεται τίς περισσότερες φορές ἀπό κάποιες ὑλικές αἰτίες, πού εἶναι ἡ σκλαβιά, ἡ στέρηση, ἡ κακοπέραση, τά βασανιστήρια, ἡ περιφρόνηση. Ἡ λευτεριά εἶναι ἡ θεότητα πού λατρεύει ὁ ἐπαναστάτης, καί γιά αὐτή χύνει τό αἷμα του. Μά τή λευτεριά, πολλές φορές, σάν τήν ἀποχτήσει ὁ ἐπαναστάτης, δέν τήν μεταχειρίζεται γιά πνευματικούς σκοπούς, ἀλλά γιά νά χαρεῖ τήν ὑλική ζωή μονάχα. Κοντά στήν ὑλική ζωή ἔρχεται καί ἡ πνευματική, μά τίς περισσότερες φορές γιά πνευματική ζωή θεωροῦν οἱ ἄνθρωποι κάποιες ἀπολαύσεις πού εἶναι καί αὐτές ὑλικές, καί ἄς φαίνονται σάν πνευματικές. Ἕνας ἐπαναστάτης τῆς Γαλλικῆς Ἐπανάστασης, νά ποῦμε, θεωροῦσε γιά πνευματικά, κάποια πράγματα, πού στ᾽ ἀλήθεια δέν ἦταν πνευματικά. Αὐτός ἤθελε νά ἀποχτήσει τή λευτεριά, γιά νά κάνει αὐτά πού νόμιζε πώς εἶναι σωστά καί δίκαια γιά τή ζωή τῶν ἀνθρώπων στόν κόσμο τοῦτο, δηλαδή γιά τήν ὑλική ζωή τους, μήν πιστεύοντας πώς ὑπάρχει τίποτα ἄλλο γιά νά τό ἐπιδιώξει ὁ ἄνθρωπος. Γι᾽ αὐτό λέγω πώς γιά τίς περισσότερες ἐπαναστάσεις, οἱ αἰτίες πού τίς κάνανε νά ξεσπάσουν σταθήκανε ὑλικές, καί ἡ ἐλευθερία πού ἐπιδιώξανε ἤτανε περιορισμένη νά ἱκανοποιήσει μονάχα ὑλικές ἀνάγκες. Ἡ ἑλληνική ὅμως Ἐπανάσταση εἶχε μέν γιά αἰτία καί τίς ὑλικές στερήσεις καί τήν κακοπάθηση τοῦ κορμιοῦ, ὅπως ἡ κάθε ἐπανάσταση, ἀλλά πάνω ἀπό αὐτές τίς αἰτίες, εἶχε καί κάποιες πού εἶναι καθαρά πνευματικές. Καί πνευματικό, κατά τή γνώμη μου, ἀληθινά πνευματικό, εἶναι ὅ,τι ἔχει σχέση μέ τό πνευματικό μέρος τοῦ ἀνθρώπου, μέ τήν ψυχή του, δηλαδή μέ τή θρησκεία».Καί ἀναλύει στή συνέχεια ὁ ΦώτηςΚόντογλου ἔξοχα, θά τό δοῦμε κάτω στό Ἀρχονταρίκι, πώς ὅσοι ἀγωνίστηκαν τό 1821 τό ἔκαναν κυρίως πρῶτα γιά τήν Πίστη, γιά τοῦ Χριστοῦ τήν Πίστη τήν Ἁγία· κουρελιασμένοι, πεινασμένοι, φτωχοί, ἀκολουθώντας αὐτή τήν ἀσκητική Ὀρθοδοξία καί δίνοντας καί τή ζωή τους ἀκόμη οἱ Νεομάρτυρες, γιατί; Γιά ὑλικές ἀπολαύσεις; Γιά ὑλικά ἀγαθά; Ὄχι. Γιά τήν Πίστη! Γιά νά ἀναστηθεῖ καί πάλι, νά γεννηθεῖ ἡ Ὀρθοδοξία, τήν ὁποία φαινόταν πώς ἡ Τουρκοκρατία τήν εἶχε χαλάσει. Ὄχι ὅμως. Τά αἵματα τῶν Νεομαρτύρων πού χύθηκαν τήν περίοδο αὐτή, συνετέλεσαν ὥστε οἱ ἀγωνιστές τοῦ 1821 νά ξαναστήσουν τήν Ὀρθοδοξία μέσα σέ μιά Εὐρώπη ἄθεη, σέ μιά Εὐρώπη ἐκκοσμικευμένη. Ἦταν τό σχέδιο τοῦ Θεοῦ αὐτό γιά τήν Ἑλληνική Ἐπανάσταση, γιά τήν Ἁγία Ἐπανάσταση.

Ἐπίλογος

Ἡ τελική πάντως σκέψη πού κάνω εἶναι πολύ ἀπαισιόδοξη. Διότι στό Βυζάντιο, παρά τά ἠθικά παραπτώματα, τά ὁποῖα περιγράφει σέ ἄλλη ὁμιλία του ὁ Ἰωσήφ Βρυέννιος, τουλάχιστον μέ τόν Πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο κράτησαν τήν Ὀρθοδοξία, καί τόν Ἅγιο Μᾶρκο τόν Εὐγενικό· ἔπεσε ἡ Κωνσταντινούπολη, ἀλλά ἡ Ὀρθοδοξία κρατήθηκε καί κρατήθηκε σ᾽ ὅλη τήν Τουρκοκρατία. Καί ὑποφέραμε, ὑπέφεραν οἱ πρόγονοί μας, ἀλλά εἶχαν τήν Πίστη τους. Κι ὁ Θεός εὐλόγησε κι ἐλευθερώθηκαν. Τώρα; Τώρα δέν ἔχουμε οὔτε τήν Πίστη μας. Ἡ Πίστη μας πνέει τά λοίσθια… Βλέπω κι ἐδῶ ἀκόμη, τό ἐκκλησίασμα ἀραιώνει ἀπό χρόνο σέ χρόνο. Πόσος κόσμος ἐκκλησιάζεται; Πόσος κόσμος ἔχει σχέση μέ τήν Ἐκκλησία; Ποιοί θ᾽ ἀκούσουν εὐχαρίστως σήμερα γιά τοῦ Χριστοῦ τήν Πίστη τήν Ἁγία; Ἀκόμη καί στά σχολεῖα δέν ἀκούγεται! Στά σχολεῖα ἄλλα διδάσκουν γιά τήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821. Αὐτή λοιπόν ἡ Ἁγία Ἐπανάσταση τοῦ 1821 ἔσωσε τήν Ὀρθοδοξία. Τώρα φοβοῦμαι πώς αὐτή ἡ διάβρωση ἡ ἐσωτερική, ἡ καταστροφή καί τῆς Ὀρθοδοξίας, θά μᾶς ἀποξενώσει ἀπό τόν Θεό. Τότε μᾶς ἔσωσε, ἐπειδή ἐξακολουθούσαμε νά Τόν λατρεύουμε· καί ἡ Παναγία μας ἐπενέβη. Τώρα γιατί νά σώσει τό Γένος μας; Γιατί νά μᾶς σώσει; Ἀφοῦ καί τήν Πίστη μας τήν χάνουμε…

Ἄς παρακαλέσουμε λοιπόν ὅλους τούς Ἁγίους Νεομάρτυρες τῆς Τουρκοκρατίας καί τόν Ἅγιο Κοσμᾶ τόν Αἰτωλό καί τήν Παναγία μας, νά βοηθήσει ὥστε καί πάλι νά ἀνδρειωθεῖ ἡ Ὀρθοδοξία, νά δυναμώσει ἡ Ὀρθοδοξία καί στή χώρα μας, καί ὁ Θεός, βλέποντας αὐτήν τήν Πίστη μας, νά παραβλέψει τίς ἁμαρτίες μας καί νά μᾶς ὁδηγήσει σέ διέξοδο ἀπό τό ἀδιέξοδο, στό ὁποῖο βρισκόμαστε.

Κάνε ἐγγραφή στό νέο κανάλι τῆς Κατάνυξης τοῦ Youtube πατώντας ἐδῶ: https://bit.ly/2WldGra