του Ανδρέα Μπουλάκη

Αὐτές τίς ἡμέρες ξεφύλλιζα τά βιβλία πού ἒχω κρατήσει στήν βιβλιοθήκη μου, ἐδῶ καί σαράντα χρόνια, ἀπό τήν νεανική μου ἡλικία, ὅταν φοιτοῦσα στό 13^ο Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης (τήν παλαιά Οἰκοκυρική σχολή) καί συγκινήθηκα ὅταν ἒφθασα στό βιβλίο τῶν Ἀρχαίων “ΛΥΣΙΑ καί ΙΣΟΚΡΑΤΗ ΛΟΓΟΙ, Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Ο.Ε.Δ.Β. ΑΘΗΝΑΙ 1977”. Ἀπό τίς σημειώσεις μου, ἐπάνω στό βιβλίο, θυμήθηκα ὅτι τότε, ὡς μαθητής στήν Γ’ Γυμνασίου, μᾶς δίδασκαν τήν πρός Δημόνικον ἐπιστολή τοῦ μεγάλου ρητοροδιδάσκαλου Ἰσοκράτη (436 – 338 π.Χ.) καί τήν διάβασα ὁλόκληρη. Τί θαυμάσιο κείμενο! Ἂντε τώρα, νά συγκρίνεις ἐκεῖνα τά κείμενα πού δίδασκαν τήν φρόνηση, τήν σωφροσύνη, τήν φιλεργία, τήν φιλοπατρία καί πλῆθος ἀρετῶν, μέ τά σημερινά νεοταξικά-μασονικά ἀπόβλητα πού βλέπω στά σχολικά βιβλία τῶν παιδιῶν μου, τά ὁποῖα προκαλοῦν ζημία μᾶλλον παρά ὠφέλεια, ἐφόσον ἀφελληνίζουν καί ἐκφυλίζουν τόν ἐγκέφαλο τοῦ Ἕλληνος. Ἀλλά γι’αυτό ἡ Μασονία ἐργάζεται μέ ὑπομονή καί πρόγραμμα, διότι (ὅπως οἱ ἲδιοι λέγουν), ἂν ἡ νεολαία χτυπηθεῖ δέν θά ὑπάρχει συνέχεια στό ἒθνος. Γιά νά θυμηθοῦμε λίγο τήν ὁδό πού κάποτε πορευόμασταν, θά παρουσιάσω ἐπιλεκτικά τμήματα αὐτῆς τῆς παραινετικῆς ἐπιστολῆς, ὂχι ἀπό τό ἀρχαῖο κείμενο ἀλλά μεταφρασμένο.

«Οἱ φαῦλοι τιμοῦν τούς φίλους τους μόνον ὅταν αὐτοί εἶναι παρόντες, ἐνῶ οἱ χρηστοί ἂνθρωποι τούς ἀγαποῦν καί ὅταν εἶναι ἀπόντες. Τίς φιλικές σχέσεις τῶν φαύλων ἀνθρώπων τίς διαλύει ἡ παρέλευση λίγου χρόνου, ἐνῶ τίς φιλίες τῶν χρηστῶν ἀνθρώπων δέν μπορεῖ νά τίς σβήσει τό πέρασμα τῶν αἰώνων.

Ἡ μέν ὀμορφιά μαραίνεται ἀπό τόν χρόνο, εἲτε καταστρέφεται ἀπό τίς ἀρρώστιες, ὁ δέ πλοῦτος ὑπηρετεῖ περισσότερο τήν κακία καί λιγότερο τήν ἀγαθότητα, γιατί ἀπό τήν μία πλευρά δίνει τό δικαίωμα στούς ἀνθρώπους νά εἶναι ὀκνηροί, ἐνῶ ἀπό τήν ἂλλη ὠθεῖ τούς νέους πρός τίς ἡδονές.

Ἡ ἀπόκτηση τῆς ἀρετῆς ἀπό τούς ἀνθρώπους πού τήν κατέκτησαν γνήσια, τούς συνοδεύει μέχρι τά γεράματά τους καί εἶναι καλύτερη ἀπό τό χρῆμα καί ὠφελιμότερη ἀπό τήν εὐγενική καταγωγή, ἀφοῦ τά πράγματα πού εἶναι ἀδύνατα γιά τούς ἂλλους τά καθιστᾶ δυνατά, ὑπομένει μέ θάρρος ἐκεῖνα πού ὀ κόσμος θεωρεῖ τρομερά καί θεωρεῖ τήν τεμπελιά ἐλάττωμα καί τήν κούραση ἀξιέπαινο προτέρημα.

Ἐκτιμοῦσε περισσότερο (ἀναφέρεται στόν Ἱππόνικο, πατέρα τοῦ Δημόνικου, παρουσιάζοντάς τον ὡς παράδειγμα) ἐκείνους πού ἀνήκαν στό φιλικό παρά στό συγγενικό του περιβάλλον, γιατί πίστευε ὅτι πιό πολύ ταιριάζουν στή φιλία ἡ φύση ἀπ’ ὅτι ὁ νόμος, οἱ καλοί τρόποι ἀπ’ ὅτι ἡ συγγενική σχέση καί ἡ ἐπιλογή ἀπ’ ὅτι ἡ ἀνάγκη.

Αὐτά πού κοσμοῦν καί καθορίζουν τόν χαρακτήρα τῶν νέων εἶναι ἡ εὐπρέπεια, ἡ συστολή, ἡ δικαιοσύνη καί ἡ σωφροσύνη. Ἂν ποτέ κάνεις κάτι αἰσχρό μήν ἐλπίζεις ὅτι θά μείνεις ἀπαρατήρητος. Ἀλλά καί ἂν ἀκόμα οἱ ἂλλοι δέν σέ ἀντιληφθοῦν, θά λογοδοτήσεις στήν συνείδησή σου. Μήν ἐπιζητᾶς ὅλες τίς ἀπολαύσεις, γιατί ὅταν ἡ εὐχαρίστηση συνυπάρχει μέ τό καλό, εἶναι μεγάλο ἀγαθό, ἐνῶ ὅταν δέν συνυπάρχει μέ αὐτό, εἶναι τό χειρότερο κακό. Νά φυλάγεσαι ἀπό τίς κατηγορίες ἀκόμα καί ἂν εἶναι ψεύτικες, γιατί οἱ περισσότεροι ἂνθρωποι ἀγνοοῦν τήν ἀλήθεια, ἀλλά δίνουν βάση σέ ὅ,τι φαίνεται. Νά πράττεις πάντα σάν νά πρόκειται οἱ ἐνέργειές σου νά μήν διαφύγουν τῆς προσοχῆς κανενός.

Τόν ἐλεύθερο χρόνο σου νά τόν ἀφιερώνεις στήν ἀκρόαση χρήσιμων καί διδακτικῶν λόγων, γιατί ἒτσι, αὐτά πού οἱ ἂλλοι κοπίασαν γιά νά τά μάθουν, ἐσύ θά τά μάθεις εὒκολα. Ἡ ἐκμάθηση πολλῶν πραγμάτων εἶναι προτιμότερη ἀπό τήν ἀπόκτηση πολλῶν χρημάτων, γιατί τά χρήματα χάνονται πολύ γρήγορα, ἐνῶ αὐτά πού μαθαίνουμε μένουν μέσα μας γιά πάντα.

Νά ἀσκεῖς τόν ἑαυτό σου νά ὑποφέρει τούς ἑκούσιους κόπους ὥστε νά μπορεῖ νά ὑπομένει καί τούς ἀκούσιους. Νά εἶσαι ἐγκρατής σέ ὅλα ἐκεῖνα τά πράγματα ἀπό τά ὁποῖα εἶναι αἰσχρό νά κυριεύεται ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου, ὅπως εἶναι τό κέρδος, ἡ ὀργή, ἡ ἡδονή καί ἡ λύπη. Ἐγκρατής θά γίνεις, ἂν θεωρήσεις ὡς κέρδος κάθε τι πού θά σέ βοηθήσει νά προοδεύσεις καί ὂχι νά πλουτίσεις, ὡς πρός τήν ὀργή, ἂν ἀντιμετωπίζεις ὅσους κάνουν λάθη ὅπως θά ἢθελες νά σέ ἀντιμετωπίζουν ἐκεῖνοι σέ περίπτωση πού ὑπέπιπτες σέ σφάλμα, ὡς πρός τίς ἀπολαύσεις, ἂν πιστέψεις ὅτι εἶναι ἀπαράδεκτο γιά ἕναν ἂνθρωπο πού ἒχει ὑπό τήν ἐξουσία του δούλους, νά εἶναι ὁ ἲδιος δοῦλος τῶν ἡδονῶν καί ὅσον ἀφορᾶ στή λύπη, ἂν παρατηρεῖς τίς ἀτυχίες τῶν ἂλλων καί θυμίζεις στόν ἑαυτό σου ὅτι εἶσαι ἂνθρωπος.

Νά μήν γίνεσαι φίλος μέ κανέναν, ἂν προηγουμένως δέν ἐξετάσεις πώς ἒχει φερθεῖ στούς παλιούς του φίλους, γιατί πρέπει νά περιμένεις ὅτι θά ἀντιμετωπίσει κι ἐσένα ὅπως κι ἐκείνους. Τούς φίλους τούς γνωρίζουμε καλά στίς δυστυχίες. Νά θεωρεῖς πραγματικούς φίλους σου, ὂχι μόνον ἐκείνους πού στεναχωριοῦνται γιά τίς συμφορές σου, ἀλλά κι ἐκείνους πού δέν σέ ζηλεύουν γιά τήν εὐτυχία σου. Νά εἶσαι φιλόκαλος ὡς πρός τό ντύσιμο καί νά ἀποφεύγεις τόν περιττό καλλωπισμό καί τά στολίδια.

Νά εἶσαι μέν εὐχαριστημένος μέ τήν τωρινή σου κατάσταση, ἀλλά νά προσπαθεῖς πάντα νά τήν βελτιώσεις. Νά μήν κατηγορεῖς κανέναν γιά τήν συμφορά του, γιατί ἡ τύχη εἶναι κοινή γιά ὅλους καί τό μέλλον ἀόρατο. Νά μισεῖς τούς κόλακες ὅπως τούς ἀπατεῶνες, γιατί καί οἱ δύο, ὅταν γίνουν πιστευτοί, κάνουν κακό σέ ὅσους τούς πιστέψουν.

Νά προσέχεις ἰδιαίτερα τίς παρέες, ὅπου οἱ συγκεντρωμένοι πίνουν. Ἂν ποτέ σοῦ συμβεῖ νά παρευρεθεῖς, φύγε πρίν μεθύσεις. Νά σκέπτεσαι σάν ἀθάνατος ὅταν πρόκειται νά δείξεις μεγαλοψυχία καί σάν θνητός ὅταν θέλεις νά ἀπολαύσεις τά ἀγαθά πού ὑπάρχουν στή διάθεσή σου. Νά χρησιμοποιεῖς ὡς παράδειγμα ὅσα ἒγιναν στό παρελθόν, γιά νά προβλέψεις αὐτά πού θά γίνουν στό μέλλον.

Ἂν τύχει καί ἀναλάβεις ἐξουσία, νά μή χρησιμοποιήσεις κανένα φαῦλο σέ δημόσια θέση, γιατί γιά τά λάθη του, ἐσένα θά κατηγορήσουν. Ὅταν φεύγεις, ἀπό τίς δημόσιες ὑπηρεσίες, νά ἀπαλλάσσεσαι ἀπό τά δημόσια καθήκοντά σου ὂχι πλουσιότερος, ἀλλά ἒχοντας ἀποκτήσει μεγαλύτερη φήμη· γιατί οἱ ἒπαινοι ἀπό τόν λαό εἶναι ἀνώτεροι καί ἀπό τά πολλά χρήματα. Νά προτιμᾶς τή δίκαιη φτώχεια παρά τόν ἂδικο πλοῦτο. Γιατί ἡ δικαιοσύνη εἶναι ἀνώτερη ἀπό τά χρήματα, καθώς τά τελευταία εἶναι χρήσιμα στόν ἂνθρωπο μόνο ὅσο ζεῖ, ἐνῶ ἡ δικαιοσύνη μᾶς ἐξασφαλίζει δόξα καί μετά τόν θάνατό μας. Νά μή ζηλεύεις κανέναν ἀπό ἐκείνους πού πλουτίζουν ἀδικώντας τούς ἂλλους, ἀλλά νά ἀποδέχεσαι ἐκείνους πού ζημιώθηκαν ἐπειδή ἀγαποῦσαν τή δικαιοσύνη.

Ἂν τύχει ποτέ καί βρεθεῖς σέ κίνδυνο, ἐπιζήτησε τή σωτηρία σου μέσα ἀπό τόν πόλεμο, φροντίζοντας ὅμως νά συνοδεύεται μέ καλή καί ὂχι μέ ἐπαίσχυντη φήμη. Γιατί μπορεῖ ἡ μοῖρα νά ἒχει καταδικάσει ὅλους τούς ἀνθρώπους νά πεθάνουν, ὅμως ὁ ἒνδοξος θάνατος ἀποτελεῖ προνόμιο πού ἡ μοῖρα παραχωρεῖ μόνο στούς σπουδαίους καί χρηστούς ἀνθρώπους.

Ὅπως ἡ μέλισσα κάθεται σέ ὅλα τά λουλούδια, ἀλλά παίρνει ἀπό τό καθένα ὅ,τι καλύτερο ἒχει, ἒτσι καί αὐτοί πού θέλουν νά μορφωθοῦν, κρατοῦν μόνο ὅ,τι τούς εἶναι χρήσιμο. Μόνον ἂν ἐπιδείξουμε τέτοιου εἲδους ἐπιμέλεια, μποροῦμε νά ὑπερνικήσουμε τίς ἀδυναμίες τῆς φύσης μας».  

Τέτοια κείμενα μᾶς δίδασκαν τότε οἱ δάσκαλοι. Ἀκόμη καί μέ κείμενα ἐκτός τοῦ Εὐαγγελίου, ἐπιδίωκαν νά μορφώσουν ἠθικούς χαρακτῆρες. Ὅμως ὅσο καί ἂν εἶναι ἂσχημα τά πράγματα σήμερα καί μᾶς προκαλοῦν θλίψη, θά ἐπέμβει Ἐκεῖνος πού δέν ὑπολογίζουν, διότι οἱ ἰσχυροί τοῦ κόσμου λογαριάζουν ἂνευ τοῦ ξενοδόχου. Θά ἐπέμβει ὁ πραγματικός κυβερνήτης τοῦ κόσμου ὁ ὁποῖος εἶπε « ἐν τῶ κόσμω θλῖψιν ἒξετε· ἀλλά θαρσεῖτε, ἐγώ νενίκηκα τόν κόσμον». Ὁ Κύριός μας Ἰησούς Χριστός ἐνίκησε τόν κόσμο.