Ὁμιλία μοναχού π.Σεραφείμ Ζήση

Ποιά εἶναι ἡ σωστή ἀπεικόνιση τῆς Ἁγίας Τριάδος: ἡ συμβολική μέ τούς τρεῖς Ἀγγέλους “ἡ φιλοξενία τοῦ Ἀβραάμ” ἤ ἐκείνη πού δείχνει τόν Θεόν Πατέρα ὡς πολιόν λευκασμένο καί ἔνθρονο Γέροντα…

Ποιά εἶναι ἡ σωστή ἀπεικόνιση τῆς Ἁγίας Τριάδος: ἡ συμβολική μέ τούς τρεῖς Ἀγγέλους στή Δρῦ τοῦ Μαμβρῆ, δηλαδή “ἡ φιλοξενία τοῦ Ἀβραάμ” (Γένεσις, κεφ. 18), ἤ ἐκείνη πού δείχνει τόν Θεόν Πατέρα ὡς πολιόν λευκασμένο καί ἔνθρονο Γέροντα (“Παλαιόν τῶν Ἡμερῶν”), τόν Υἱόν ἔνσαρκον, ὡς Χριστόν, ἔνθρονον εἰς τά δεξιά τοῦ πολιοῦ “Πατρός” καί τό Ἅγιον Πνεῦμα “ἐν εἴδει περιστερᾶς”;

Στήν ὁμιλία αὐτή ὁ Μοναχός π. Σεραφείμ ἀναπτύσσει, ὅση δύναμις, τό ἐνδιαφέρον θέμα τῆς ἀπεικονίσεως τῆς Ἁγίας Τριάδος βάσει παλαιοτέρων ἐπιστημονικῶν μελετῶν καί μιᾶς ἰδικῆς του.
(α) Ἀπεικόνιση τοῦ Θεοῦ (καί τῆς Ἁγίας Τριάδος, συνεπῶς) δέν εἶναι δυνατή νά ὑπάρχει ἀνεξαρτήτως τῆς Ἐνσαρκώσεως, Ἐνανθρωπήσεως, τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου·συνεπῶς, μόνος ἐκ τῆς Ἁγίας Τριάδος πού μπορεῖ νά ἀπεικονίζεται εἶναι ὁ Υἱός, ὡς Χριστός, ἐπειδή ἔλαβε ἀνθρώπινη περιγραπτή φύση· ἔτσι διετύπωσε στήν θεολογία τῶν ἱερῶν Εἰκόνων ἡ Ζ΄ Οἰκουμενική Σύνοδος·
(β) οἱ ἅγιοι θεολόγοι τῆς Ἐκκλησίας καί μαζί τους καί ἡ Ζ΄ Οἰκ. Σύνοδος ἐπέτρεψαν καί τήν ἀπεικόνιση τῶν Ἀγγέλων (ἄν καί ἀσάρκων) καί τῶν προφητικῶν ὁραμάτων, πρός παιδαγωγίαν τῶν πιστῶν καί ὑπόμνηση τῶν ἱερῶν γεγονότων, καί ἐπειδή ἔγιναν πράγματι ὁρατοί μέ τρόπο ὑπερφυῆ·
(γ) ἡ ἀπεικόνιση τῆς “Φιλοξενίας τοῦ Ἀβραάμ” (πού δέν πρέπει νά ὀνομάζεται εἰκών τῆς “Ἁγίας Τριάδος”), εἶναι ἐπιτρεπτή, διότι εἶναι προφητική ὅραση καί ἱστορικό, βιβλικό γεγονός (Γένεσις, κεφ. 18)·
(δ) πρώιμες ἀπεικονίσεις τῆς “Φιλοξενίας τοῦ Ἀβραάμ” εὑρίσκονται ἤδη ἀπό τόν 4ο μ.Χ. αἰ. σέ κατακόμβη, καί ἀπό τούς 5ο καί 6ο αἰ. σε ψηφιδωτά ἐπισημοτάτων Χριστιανικῶν Ναῶν καί σέ συνεχῆ ἔκτοτε ἱστορική παρουσία στήν ἐκκλησιαστική Τέχνη διά τῶν αἰώνων·
(ε) οἱ ἑρμηνεῖες τῶν Ἁγίων Πατέρων και τῶν ὑπομνηματιστῶν διΐστανται ὡς πρός τήν ταυτότητα τῶν τριῶν Προσώπων πού ἐπισκέπτονται τόν Πατριάρχη Ἀβραάμ, ἄν δηλαδή εἶναι ἡ ἰδία ἡ Ἁγία Τριάς, ἤ ὁ Υἱός καί Λόγος μέ δύο Ἀγγέλους συνοδούς, ἤ τρεῖς Ἄγγελοι. Ἐπικρατέστερη καί συνεπέστερη εἶναι ἡ δευτέρα ἑρμηνεία (ὁ Υἱός μέ δύο Ἀγγέλους), ἀλλά πάντοτε εἶναι ἀναντίρρητο, ὅτι ἐπίτηδες τά Πρόσωπα ὑπῆρξαν τρία, πρός συμβολισμό τῆς Ἁγίας Τριάδος·
(στ) ἀργότερα ἐμφανίζεται μία ἄλλη νέα καί ἐσφαλμένη σύνθεση ἀπεικονίσεως τῆς “Ἁγίας Τριάδος”, ἀρχικῶς ὡς “Πατρότης” (ὁ πολιός Γέρων “Πατήρ” φέρει ἐν ἀγκάλῃ τόν Χριστόν καί ἐκεῖνος ἐν ἀγκάλῃ τό Ἅγιον Πνεῦμα) καί ἀργότερα ὡς “Σύνθρονον” (ὁ Πατήρ ἔνθρονος ὡς πολιός, λευκόθριξ, Γέρων, ὁ Υἱός ἔνσαρκος, δηλ. Χριστός, ἔνθρονος ἐκ δεξιῶν τοῦ “Πατρός” καί τό Ἅγιον Πνεῦμα ἱπτάμενον ὡς Περιστερά ἀναμέσον τῶν δύο)·
(ζ) ἡ καινοτόμος αὐτή ἀπεικόνιση δέν μαρτυρεῖται μνημειακά ἐξ ἀρχῆς στήν Χριστιανική Ἀρχαιολογία οὔτε καί ἀναφέρεται πουθενά στίς ἀπαριθμήσεις ἀπεικονίσεων πού οἱ Ὀρθόδοξοι (“εἰκονόφιλοι”) Θεολόγοι, ὡς ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, καταθέτουν στά συγγράμματά τους·
(η) ἡ καινοτόμος ἀπεικόνιση ἐμφανίζεται στήν Δύση μαζί μέ τήν ἐπικράτηση τῆς αἱρέσεως τοῦ “Φιλιόκβε” (αἵρεση πού συνίσταται στό ὅτι ὁ Υἱός καθίσταται δεύτερος ἰσότιμος “Πατήρ” μέσα στήν Ἁγία Τριάδα), διότι ἡ θέση τῆς περιστερᾶς στήν ἀπεικόνιση ὀπτικοποιεῖ, καί ἔτσι εὐνοεῖ, τήν αἵρεση αὐτή·
(θ) στήν καθ΄ ἡμᾶς Ἀνατολή καί στήν Ὀρθόδοξη Ρωσσία ἡ ἐσφαλμένη αὐτή ἀπεικόνιση ἐμφανίζεται σέ μέρη πού περιῆλθαν σέ ἐμπορικές ἤ διοικητικές, λόγῳ κατακτήσεως, σχέσεις μέ Φράγκους, Ἐνετούς καί ἄλλους παπικούς (ρωμαιοκαθολικούς, αἱρετικούς) χριστιανούς·
(ι) στόν κυρίως ἑλλαδικό χῶρο δέν ἐμφανίζεται παρά στόν 15ο αἰῶνα, καί μόνον σέ περιοχές φραγκοκρατούμενες (Κρήτη, Κύπρο, Ἰόνια) καί ἀγνοεῖται ἀπό τούς περιφημότερους ζωγράφους (“ἁγιογράφους”) τῆς ἐποχῆς· (ια) μόνον μετά τόν 16ο αἰ. ἡ ἐσφαλμένη ἀπεικόνιση αὐτή τοῦ “Συνθρόνου” εἰσβάλλει καί καθιερώνεται στό Ἅγιον Ὄρος·
(ια) Σύνοδος τῆς Μόσχας ἡ λεγομένη τῶν “100 Κεφαλαίων” (1551), ἄλλη Μείζων Σύνοδος τῆς Μόσχας τοῦ 1666-67 καί Πατριαρχική Σύνοδος τῆς ΚΠόλεως τοῦ 1776 καταδικάζουν τήν ἐν λόγω ἀπεικόνιση τοῦ “Συνθρόνου”·
(ιβ) πρός ὑποστήριξη τῆς ἀπεικονίσεως τοῦ Συνθρόνου προβάλλεται, ὅτι δῆθεν ἀποτελεῖ προφητική ὅραση, συγκεκριμένα τοῦ ὁράματος τοῦ Προφήτου Δανιήλ (κεφ. 7ο) καί συνεπῶς εἶναι ἐπιτρεπτή· ὅμως, στήν πραγματικότητα εἶναι ἀμάλγαμα διαφόρων ἀπεικονίσεων, καθώς ἡ Περιστερά ἔχει ληφθεῖ ἀπό τά γεγονότα τῆς Βαπτίσεως τοῦ Κυρίου, καί ὄχι ἀπό τόν Προφήτη Δανιήλ·
(ιγ) ὁ “Παλαιός τῶν Ἡμερῶν” πού μᾶς παραδίδεται ἀπό τήν Ἁγία Γραφή ὡς λευκότριχος, πολιός,προβάλλεται ἀπό τήν ἀπεικόνιση τοῦ Συνθρόνου ὡς ὁ Πατήρ, ἐνῷ στίς συντριπτικά περισσότερες πατερικές ἑρμηνεῖες, καθώς καί στό α΄ κεφάλαιο τῆς Ἀποκαλύψεως, ἀναγνωρίζεται ὡς ὁ Υἱός, διά τοῦτο καί ζωγραφίζεται ἔτσι καί σέ πολλούς τρούλλους Ἐκκλησιῶν, ὡς λευκότριχος Παντοκράτωρ (ἕνεκα ἀϊδιότητος), ἀλλά ὡς Υἱός·
(ιδ) ὑπάρχουν καί σημαντικές πατερικές μαρτυρίες, πώς στήν ὅραση τοῦ Προφήτου Δανιήλ ὁ “Παλαιός τῶν Ἡμερῶν” εἶναι τῳόντι ὁ Πατήρ, ὁπότε ἔχουμε γιά μοναδική φορά τήν ἐμφάνιση σέ ὅραμα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ μαζί (ὅμως ἡ προσθήκη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ὡς Περιστερᾶς στό “Σύνθρονο” ἐξακολουθεῖ νά συνιστᾶ αὐθαιρεσία εἰς βάρος τῆς ὁράσεως τοῦ Δανιήλ)·
(ιε) σέ ἀντίθεση μέ τήν ἀπεικόνιση τῆς “Φιλοξενίας τοῦ Ἀβραάμ”, ὅπου ἡ ὁμοιότητα τῶν τριῶν ἀγγελικῶν μορφῶν διασώζει τόν συμβολισμό τῆς ὁμοουσιότητος τῆς Ἁγίας Τριάδος, στό “Σύνθρονο” ἡ φαινομένη ἡλικιακή διαφορά “λευκασμένου Πατρός” καί νέου στήν ἡλικία Χριστοῦ δίνει μαρτυρία χρονικῆς διαφορᾶς, καί συνεπῶς πώς ὁ Υἱός, ὁ Χριστός, εἶναι μεταγενέστερος, κτίσμα, δημιούργημα καί ἔχουμε συνεπῶς Ἀρειανισμό, αἵρεση·
(ιστ) ἡ παρουσία τῆς Περιστερᾶς ἀκριβῶς στό μέσον Πατρός καί Υἱοῦ εὐνοεῖ τήν αἵρεση τοῦ “Φιλιόκβε”·
(ιζ) ἀκόμη, ἐνῷ ὁ “Πατήρ” καί ὁ Χριστός ἀπεικονίζονται μέ ἀνθρώπινη μορφή, τό θεωρούμενο ἐδῶ δῆθεν “Ἅγιον Πνεῦμα” ἀπεικονίζεται ὡς πτηνό καί ἔτσι ὑποβιβάζεται· διότι ἐδῶ δέν ἔχουμε μαρτυρία τῆς ἐνεργείας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος στήν Βάπτιση, ἀλλά προσπάθεια συνολικῆς ἀπεικονίσεως τῆς Ὑποστάσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ·
(ιζ) ἱερές Εἱκόνες Ἁγίων τιμήθηκαν ἀπό αὐτούς, ἴσως καί θαυματούργησαν, παρά τήν δευτερεύουσα ἀπεικόνιση σέ αὐτές τῆς ἐν λόγῳ ἐσφαλμένης θεολογικῶς συνθέσεως τοῦ “Συνθρόνου”. Τό γεγονός αὐτό πρέπει νά μᾶς ὁδηγεῖ σέ ἀντιμετώπιση μετά διακρίσεως καί ἀγάπης ὅσων Ὀρθοδόξων τήν προσκυνοῦν, διότι καί ὁ Κύριος πολλές φορές ἀποβλέπει στήν προαίρεση τοῦ ἀνθρώπου πρωτίστως καί αὐτήν ἀνταμείβει. Εἶναι εὐχάριστο, ὅτι ἐπικρατεῖ σταδιακῶς ἡ ἱερά Εἰκών τῆς “Φιλοξενίας τοῦ Ἀβραάμ”, ὡς συμβολική καί ὄχι ὑποστατική εἰκών τῆς Ἁγίας Τριάδος, ἐνῷ τέτοια ἱερά Εἰκών εἶναι καί ἐκείνη τῶν Θεοφανείων, διότι “ἐν Ἰορδάνῃ βαπτιζομένου Σου, Κύριε, ἡ τῆς Τριάδος ἐφανερώθη προσκύνησις”.

Η ομιλία πραγματοποιήθηκε την Κυριακή, 4 Φεβρουαρίου 2024, στή νέα Αίθουσα της Εταιρείας Ορθοδόξων Σπουδών στη Θεσσαλονίκη (Σούτσου 3) στο πλαίσιο των καθιερωμένων εβδομαδιαίων ομιλιών.

Κάνε ἐγγραφή στό νέο κανάλι τῆς Κατάνυξης τοῦ Youtube πατώντας ἐδῶ: ΚΑΤΑΝΙΧI