«Καὶ πολλή τίς ἐστιν ἡ τῶν ἀνθρώπων πλάνη[…]» Επιφανίου Κύπρου, Κατά αιρέσεων (βιβλ.2, τόμ.1), Κατὰ Ἀποστολικῶν (Αἵρεσις ΜΑ’ ἡ καὶ ΞΑ’)

Επιμέλεια σύνταξης: katanixi.gr

Λάβαμε προς αποκλειστική δημοσίευση, στην ηλεκτρονική μας διεύθυνση infokatanixis@gmail.com, από φίλο της ιστοσελίδας μας το ακόλουθο άρθρο:

Μετά την απελευθέρωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους, οι αυτοκράτορες συνειδητοποίησαν ότι η Ρωμανία ήταν σε τόσο δύσκολη κατάσταση που δεν μπορούσε να βασιστεί στις δυνάμεις της προκειμένου να κρατήσει τα ελάχιστα εδάφη που της είχαν απομείνει.

Σε αυτή τη δύσκολη χρονική περίοδο για την ιστορία της Ρωμιοσύνης, οι Παλαιολόγοι αυτοκράτορες, σκεπτόμενοι ως πολιτικοί αρχηγοί και όχι ως «ελέω Θεού αυτοκράτορες των Ρωμαίων» όπως ήταν, αποφάσισαν να απευθυνθούν στους Λατίνους, με σκοπό να εξασφαλίσουν τη στήριξη της Δύσεως. Είναι γνωστές οι «ενωτικές» προσπάθειες των τελευταίων αυτοκρατόρων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (Βυζαντινής), με απώτερο σκοπό την εξεύρεση συμμάχων προς αντιμετώπιση της τουρκικής απειλής. Οι σημαντικότερες ενέργειες προς αυτή την κατεύθυνση ήταν η Σύνοδος της Λυών (1274) επί βασιλείας Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγου, η Σύνοδος Φερράρας-Φλωρεντίας (1438) επί Ιωάννου Η’ Παλαιολόγου και το ουνιτικό συλλείτουργο στην Αγία Σοφία (1452) επί Κωνσταντίνου ΙΑ’ Παλαιολόγου.

Ήταν την 12^η Δεκεμβρίου 1452, όταν ολοκληρώθηκε η αιρετίζουσα υποταγή των «ενωτικών» στον Πάπα και ακούστηκε μνημόνευση του αιρεσιάρχου μέσα στον Ναό της Του Θεού Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. Ανήμερα της εορτής του Αγίου Σπυρίδωνα, ο οποίος αγωνίστηκε κατά της αίρεσης του αριανισμού, οι Βυζαντινοί υπέρμαχοι της ενώσεως Εκκλησίας- Ρωμαιοκαθολικών ολοκλήρωσαν το δράμα και συλλειτούργησαν με παπικούς εκπροσώπους. Αυτή ήταν εξάλλου και η απαίτηση του Πάπα Νικολάου Ε’, ο οποίος σε επιστολή του προς τον Κωνσταντίνο ΙΑ’ Παλαιολόγο του αναφέρει ότι, αν οι Βυζαντινοί δεχθούν ως κεφαλή της «Εκκλησίας» τον Πάπα, τον μνημονεύουν σε κάθε θρησκευτική τελετή και ενωθούν με την «Λατινική Εκκλησία», τότε θα έχουν βοηθούς όλους τους καθολικούς της Ευρώπης, χωρίς όμως να κάνει οποιαδήποτε ξεκάθαρη αναφορά σε αποστολή βοήθειας προς την Πόλη, όπως του ζητήθηκε¹.

Είναι εξόφθαλμη εξάλλου η προσπάθεια απορρόφησης των ορθοδόξων στην αίρεση από τους δυτικούς και αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι και οι δύο προαναφερθείσες ουνιτικές σύνοδοι έγιναν στη Δύση, ενώ αντίθετα η «θεία λειτουργία» έγινε στην Πόλη, προκειμένου να αποδεχθούν, εκ των πραγμάτων, και οι ανθενωτικοί την ένωση. Οι Λατίνοι όμως δεν αρκέστηκαν σε αυτά. Απέστειλαν ως επικεφαλής των «κληρικών» τους τον Ισίδωρο, πρώην ορθόδοξο Μητροπολίτη Νίκαιας Βησσαρίωνα, ο οποίος συμμετείχε στη Σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας με τη Βυζαντινή αποστολή, αλλά ακολούθως εξομότησε και έγινε Παπικός καρδινάλιος. Ο Α.Γ Πασπάτης αναφέρει ότι δεν μνημονεύθηκε καθόλου ο Πατριάρχης, αλλά μόνο ο Πάπας και ο αυτοκράτορας, τόσο από τους «ορθοδόξους» όσο και από τους παπικούς, κάτι το οποίο σημαίνει ότι η λειτουργική τάξη διαστρεβλώθηκε χάρη της υποταγής στον πάπα.²

Εν τούτοις, ο Μιχαήλ Δούκας στο χρονικό του αναφέρει ότι στη λειτουργία μνημονεύθηκε ο Πάπας Νικόλαος καθώς και ο Πατριάρχης Γρηγόριος, ο οποίος διέφυγε προηγουμένως στη Ρώμη λόγω των φιλοενωτικών του αισθημάτων.³ Εν τω μεταξύ η κατάσταση στην Κωνσταντινούπολη ήταν αποκαρδιωτική, ενώ ο Μωάμεθ Β’ ήδη ετοίμαζε την εκστρατεία του εναντίον της Βασιλεύουσας. Ο λαός της Κωνσταντινούπολης είχε διαιρεθεί στα δύο· στους ενωτικούς, οι οποίοι υποστήριζαν την ‘Ένωση και τον Αυτοκράτορα, και στους ανθενωτικούς οι οποίοι μάχονται κατά της ενώσεως και κατέκριναν τις ενέργειες του βασιλιά τους.

Την επίμαχη ημέρα και ενώ τελείτο το ουνιτικό συλλείτουργο, πηγές αναφέρουν ότι στον περίγυρο της Αγίας Σοφίας, στο Αυγουσταίο, στον Ιππόδρομο και στα κοντινά ανάκτορα, πλήθος κόσμου ήταν συναθροισμένο, φώναζε κατά των ενωτικών και ύβριζε τον αυτοκράτορα, καθώς και το δόγμα των Λατίνων. Παράλληλα, γίνονταν προσπάθειες να διακοπεί η λειτουργία με πρωτοστάτη το Λουκά Νοταρά, κάτι το οποίο όμως δεν κατορθώθηκε. Με το τέλος της τελετής το πλήθος κατευθύνθηκε προς το μοναστήρι του Παντοκράτορα, εκεί όπου είχε αποσυρθεί ο ηγέτης των ανθενωτικών και μετέπειτα Πατριάρχης Γεννάδιος Σχολάριος. Ο κόσμος απογοητευμένος ζητούσε απάντηση στο ερώτημα του «καὶ ἡμεῖς τί ποιήσωμεν;». Η απάντηση του Σχολάριου, η οποία διατυπώθηκε εγγράφως και αναρτώμενη στη πόρτα του κελιού του, ανέφερε τα εξής. «Ἄθλιοι Ῥωμαῖοι εἰς τί ἐπλανήθητε καὶ ἀπομακρύνατε ἐκ τῆς ἐλπίδος τοῦ Θεοῦ, καὶ ἠλπίσατε εἰς τὴν δύναμιν τῶν Φράγκων, καὶ ἐν τῇ πόλει ἐν ᾖ μέλλει φθαρῆναι, ἐσχάσατε καὶ τήν εὐσέβειαν σας. Ἔλεος μοι, Κύριε, μαρτύρομαι ἐνώπιον σου ὅτι ἀθῶος εἰμι τοῦ τοιούτου πταίσματος. Γινώσκετε, ἄθλιοι πολῖται, τί ποιεῖτε καὶ σὺν τῷ αἰχμαλωτισμῷ ὅς μέλλει γενέσθαι εἰς ὑμᾶς, ἐσχάσατε καὸ τὸ πατροπαράδοτον καὶ ὡμολογήσατε τὴν ἀσέβειαν, οὐαὶ ὑμῖν ἐν τῷ κρίνεσθαι».⁴

Το αποκορύφωμα, όμως, αυτής της αποστροφής του λαού της Κωνσταντινουπόλεως προς τους λατινόφρονες και τους Λατίνους, εκδηλώθηκε τις ημέρες που ακολούθησαν. Ο Αλέξανδρος Πασπάτης αναφέρει ότι ο λαός της Πόλεως απέφευγε φιλίες και συναναστροφές με τους Λατίνους. Φαίνεται ότι οι Βυζαντινοί, πέρα των δογματικών διαφορών που είχαν με τους Παπικούς, δεν μπορούσαν να ξεχάσουν τις φρικαλεότητες των δευτέρων και την κατοχή της Κωνσταντινούπολης, μετά την Άλωση, το 1204. Ο ναός της Αγίας Σοφίας παρέμεινε κλειστός μέχρι και την παραμονή της Άλωσης, το Μάη του 1453, αφού ο λαός που αποστρεφόταν την ένωση, τον θεωρούσε «μολυσμένο και καταφύγιο δαιμόνων» έπειτα από το συλλείτουργο. Κληρικοί, νεωκόροι και αρκετοί μοναχοί, δεν ήθελαν να κοινωνήσουν από χέρι ιερέα που παρέστη στην τελετή, ενώ αναφέρεται ότι, όταν οι πιστοί έσπευδαν να εξομολογηθούν εν όψει του Πάσχα, ερωτούνταν από τους πνευματικούς τους αν κοινώνησαν από αιρετικό ή αν ακόμα «άκουσαν» Θεία Λειτουργία από χείλι ενωτικού ιερέα. Αν ίσχυε ένα εκ των προαναφερθέντων, το επιτίμιο και ο κανόνας ήταν αυστηρά, ενώ τους απαγορεύετο να ξανακοινωνήσουν από σχισματικό ιερέα, καθώς δεν ίσχυε ούτε η χειροτονία του, ούτε η θεία κοινωνία που επιτελούσε.⁵ Κατά το Δούκα, αρκετοί ήταν αυτοί που δε δέχτηκαν ούτε καν αντίδωρο από το συγκεκριμένο συλλείτουργο, μιας και το θεωρούσαν μίασμα.⁶

Κατά καιρούς λέχθηκαν διιστάμενες απόψεις για τα γεγονότα που προηγήθηκαν της Αλώσεως, όχι μόνο τις τελευταίες ημέρες πριν από αυτήν αλλά σε ολόκληρη την Ύστερη Βυζαντινή περίοδο (1261-1553), αφού η αυτοκρατορία ήταν σε μια κατάσταση που δε θα μπορούσε μόνο με τις δικές της δυνάμεις να αντιμετωπίσει την τουρκική απειλή που ξεχύθηκε προς τα Ρωμαϊκά εδάφη μεθ’ ορμής ακαθέκτου. Το ζήτημα που τίθεται όμως αφορά το γεγονός ότι οι Παλαιολόγοι επέλεξαν να βασιστούν στην ανθρώπινη υποστήριξη των Λατίνων (η οποία δεν απεστάλη ποτέ), ξεπουλώντας όχι μόνο την τιμή τους αλλά και το πατρώο ορθόδοξο φρόνημα. Πλανήθηκαν και πίστεψαν ότι άξιζε να θυσιάσουν την πίστη των πατέρων τους χάρη της υλικής στήριξης, ξεχνώντας ότι η Θεία Πρόνοια κράτησε όρθια την αυτοκρατορία σε δύσκολες στιγμές και για περισσότερα από χίλια χρόνια. Στους μαύρους αιώνες της κατοχής που ακολούθησε, η Εκκλησία και η πίστη ήταν αυτή που κράτησε τους Ρωμιούς να μην προσκυνήσουν, μέχρι που είδαν το μέγα φως της απελευθερώσεως. Τα κολλυβογράμματα και το Ψαλτήρι από κάποιον ιερωμένο, οι νεομάρτυρες, τα σχολεία του Πατροκοσμά και η Εκκλησία ως μητέρα και πατέρας των υπόδουλων Ελλήνων κράτησαν άσβεστη την ελληνική συνείδηση και την ορθόδοξη ομολογία στις καρδιές των ραγιάδων. Μακάρι ο Θεός να μας αξιώσει και τώρα, σε μια εποχή έλλειψης Χριστοήθειας και χρηστοήθειας, να βρεθούν ποιμένες που να οδηγήσουν το λαό του Θεού μακριά από αιρέσεις και εκπτώσεις της πίστης.

Μεθ’ ημών ο Θεός.

Π.Κ.

Βιβλιογραφία
Πασπάτης, Α,Γ., Πολιορκία και Άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Οθωμανών εν έτει 1453 (Αθήνα: Τυπογραφείο αδελφών Περρή, 1890)
Καραλής, Β., Βυζαντινοτουρκική ιστορία (Αθήνα: Εκδόσεις Κανάκη,1997)

• 1¹ Α. Γ. Πασπάτης, Πολιορκία και Άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Οθωμανών εν έτει 1453, Αθήνα, 1890, σελ. 91.
• 2 Α. Γ. Πασπάτης, ό.π, σελ. 91-93.
• 3 Β. Καραλής, Βυζαντινοτουρκική ιστορία, Αθήνα, 1997, σελ. 481.
• 4 Α. Γ. Πασπάτης, ό.π, σελ. 95-96.
• 5 Α.Γ. Πασπάτης, ό.π, σελ. 96-98.
• 6 Β. Καραλής, ό.π, σελ. 487.

Κάνε ἐγγραφή στό νέο κανάλι τῆς Κατάνυξης τοῦ Youtube πατώντας ἐδῶ: https://bit.ly/2WldGra