Πού οφείλεται η αλλαγή στάσης του Μητροπολίτη Σιλουανού της Ορθόδοξης Χριστιανικής Αρχιεπισκοπής Βρετανίας, Βρετανικών Νήσων και Ιρλανδίας του Πατριαρχείου Αντιοχείας;

Επιμέλεια σύνταξης: katanixi.gr

Λάβαμε τον περασμένο μήνα και δημοσιεύουμε σήμερα την επιστολή που απέστειλε ο αγωνιστής κληρικός π. Ματθαίος Βουλκανέσκου στον Μητροπολίτη του Σιλουανό, την 12η Δεκεμβρίου 2023, ζητώντας απαντήσεις για μία σειρά πολύ σοβαρών ζητημάτων πίστεως.

Ο π. Ματθαίος είναι εφημέριος στην Ενορία Αγίου Εδουάρδου του Μάρτυρος και Αγίας Παρασκευής της Ρώμης στο Λίβερπουλ, η οποία ανήκει στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Αντιοχείας στην Αρχιεπισκοπή Βρετανίας, Βρετανικών Νήσων και Ιρλανδίας.

Αφορμή για τη σύνταξη της επιστολής στάθηκε η αποκατάσταση της κοινωνίας μεταξύ του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων και του Πατριαρχείου Αντιοχείας και η αλλαγή στάσης του Σεβασμιότατου Μητροπολίτη κ. Σιλουανού απέναντι στον πατέρα Ματθαίο.

Ο αγωνιστής κληρικός π.Ματθαίος είχε αποχωρήσει από την Εκκλησία της Ελλάδας εξαιτίας της αναγνώρισης των Ουκρανών σχισματικών, όπως επίσης και εξαιτίας του μνημοσύνου σε λειτουργικό επίπεδο που έλαβε χώρα στη Μητρόπολη Πειραιώς από τον Αρχιεπίσκοπο Ελλάδας. Ως εκ τούτου ζήτησε να ενταχθεί στο Πατριαρχείο Αντιοχείας, καθώς αυτό δε συμμετείχε στη Ψευδοσύνοδο της Κρήτης και δεν αναγνώρισε τους σχισματικούς της Ουκρανίας. 

Ο Μητροπολίτης του, άνθρωπος ευρυμαθής και σπουδαγμένος και στη Θεσσαλονίκη τον είχε διαβεβαιώσει προφορικά πως το δογματικό αγκάθι μεταξύ Πατριαρχείου Αντιοχείας και αιρετικών Μονοφυσιτών (Συροϊακωβίτες) είναι “μια κίνηση καλής θελήσεως, για το θεαθήναι”. Του επέτρεψε μάλιστα να κηρύττει κατά του οικουμενισμού και να διαβάζει ολόκληρα τα αναθέματα την Κυριακή της Ορθοδοξίας, επί τρεισήμισι χρόνια.

Μετά την αποκατάσταση της κοινωνίας του Πατριαρχείου Αντιοχείας με το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, χωρίς να παραβλέπουμε το ανθρωπιστικό στοιχείο στήριξης του Πατριαρχείου, το οποίο βιώνει στους κόλπους του έναν φρικτό πόλεμο στην εποχή μας, η κίνηση αυτή δημιούργησε ερωτήματα, σχετικά με τις θέσεις του Πατριαρχείου Αντιοχείας για κρίσιμα ζητήματα πίστεως. Η ποιμαντική μέριμνα και ευθύνη του π. Ματθαίου τον οδήγησαν στην απόφαση να ζητήσει, μέσω επιστολής, γραπτές πλέον απαντήσεις στα κρίσιμα εκείνα ζητήματα πίστεως που αναφέρονται στην επιστολή του. 

06/12/2023 Απέστειλε επιστολή ο π. Ματθαίος προς τον Μακαριώτατο Πατριάρχη Ιωάννη Ι´. 

12/12/2023 Απέστειλε επιστολή ο π. Ματθαίος προς το Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη του κ.Σιλουανό. Ο π. Ματθαίος αφού καταθέτει την αγωνία του για τις ανορθόδοξες αποφάσεις που έλαβε η Εκκλησία της Αντιοχείας το 1991 για τις σχέσεις της με τη «Συριακή Ορθόδοξη Εκκλησία», ρωτάει τον Μητροπολίτη Σιλουανό εάν και αυτός καταδικάζει και αναθεματίζει αυτές τις συνοδικές αποφάσεις, οι οποίες έχουν σκανδαλίσει πολλούς ορθοδόξους.

16/12/2023  Ο Μητρ. Σιλουανός έστειλε επιστολή με την οποία κηρύττει την αίρεση της Βαπτισματικής θεολογίας.

20/12/2023 Έκανε τον γύρο του κόσμου και μεταδόθηκε στη Ρουμανική και στην Αγγλική γλώσσα, μέσω διαδικτύου, η Αποτείχιση του αγωνιστή κληρικού π. Ματθαίου Βουλκανέσκου, εφημερίου της ενορίας του Αγίου Εδουάρδου του Μάρτυρος και Αγίας Παρασκευής της Ρώμης, Λιβερπουλ, που ανήκει στην Ορθόδοξη Χριστιανική Αρχιεπισκοπή Βρετανίας, από τον Μητροπολίτη Σιλουανό (The letter of Father Matthew Vulcănescu of cessation of commemoration of Metropolitan Silouan Oner dated on the 20th December 2023).

23/12/2023 Εγκύκλιος του Μητροπολίτη Σιλουανού για την καθαίρεση του π. Ματθαίου
(The letter of Metropolitan Silouan Oner on the false deposition of Father Matthew Vulcănescu dated on the 23rd December 2023), κατά παράβαση του 15ου Κανόνα της ΑΒ Συνόδου επί Μεγάλου Φωτίου, η οποία αναφέρει πως κληρικός που εφαρμόζει τον Κανόνα και διακόπτει τη μνημόνευση του οικείου Επισκόπου του που κηρύττει γυμνή τη κεφαλή αίρεση, …“θα πρέπει να επαινείται”.

26/12/2023 Η απάντηση του π. Ματθαίου που αποδεικνύει το ανυπόστατο της καθαιρέσεώς του από τον Μητροπολίτη Σιλουανό (The official statement on the false deposition of Father Matei Vulcanescu).

Για το ακριβές χρονικό και την καταγραφή των γεγονότων επιφυλασσόμαστε να το παραθέσουμε με λεπτομέρειες και ντοκουμέντα μεταφρασμένα στα Ελληνικά, σε επόμενα άρθρα μας, για να φωτίσουμε όλες τις πτυχές των γεγονότων που εξελίχθηκαν ραγδαία. 

Γεγονός είναι πως η επιστολή, που δημοσιεύει σήμερα η Ιστοσελίδα Κατάνυξη, πυροδότησε μια σειρά εξελίξεων και οδήγησαν τον π. Ματθαίο στην γενναία απόφαση της διακοπής της μνημόνευσης του Επισκόπου του για λόγους πίστεως. 

Γιατί μετά από τρεισήμισι έτη Ορθόδοξης, αγωνιστικής και ομολογιακής παρουσίας στην Γηραιά Αλβιόνα, οδηγήθηκε ο π. Ματθαίος σε αυτή την απόφαση; Πώς δικαιολόγησε την απόφασή του ο οικείος Μητροπολίτης, για την απαγόρευση και το κατέβασμα από το διαδίκτυο άρθρων και αντιοικουμενιστικών κηρυγμάτων του πατρός Ματθαίου από το προσωπικό του ιστολόγιο και τους λογαριασμούς του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; 

Τελικά οι αποφάσεις του 1991 της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Αντιόχειας σχετικά με τη σχέση της με τους Αντι-Χαλκηδόνιους (Μονοθελητές/ Μονοφυσίτες), ήταν για το θεαθήναι ή αποτελούν δεσμευτικούς προδοτικούς για την ορθοδοξία όρους; Ποιους ενοχλεί το βάπτισμα των αιρετικών, όταν εκείνοι επιστρέφουν στην Ορθοδοξία; Μήπως κινείται “γη και ουρανός” για να εμπεδωθεί η αιρετική Βαπτισματική θεολογία του Ιωάννη Ζηζιούλα στην Ορθοδοξία;   

Η Αποτείχιση του αγωνιστή κληρικού π. Ματθαίου Βουλκανέσκου είναι μία απόφαση Ορθόδοξης ομολογίας και αγώνα για την Φίλη Ορθοδοξία.  

Άξιος, πάτερ Ματθαίε! Χαρήκαμε ιδιαιτέρως αυτές τις ημέρες με το χριστουγεννιάτικο δώρο που μας έκανε ο Κύριος. Η αγιοπατερική και ευλογημένη Αποτείχιση προχωράει σταθερά και ταπεινά, γιατί οι καιροί που διανύουμε, ως πλήρωμα της Εκκλησίας του Χριστού, είναι δύσκολοι.

Ευχόμαστε ο Θεός να χαριτώνει και να στηρίζει τον αγωνιστή π. Ματθαίο στο δύσκολο δρόμο που αποφάσισε να διαβεί με τη Χάρη Του.

Τα υπόλοιπα βήματα μην τα σκέφτεστε καν, αναλαμβάνει πλέον ο Κύριος, εφόσον στηρίζεστε στις πλάτες του Ορθοδοξότατου αγωνιστή ιερέως πατρός Θεοδώρου Ζήση. Ενός ιερέως που υπήρξε ο απλανής καθοδηγητής και του δικού μας ευλογημένου γέροντος, του μακαριστού πατρός Νικολάου Μανώλη.

Τα υπόλοιπα, λοιπόν, βήματα είναι δώρα της Χάριτος που ακολουθεί κάθε ευλογημένο και αγωνιστή αθλητή του Χριστού. Περίτρανο παράδειγμα, εμπειρικό και βιωματικό πλέον, για όλους εμάς, είναι η ζωή του παπα-Νικόλα, που από τη στιγμή της Ιερής Αποτείχισης του και μετά «άνοιξαν οι ουρανοί», όπως συχνά μας έλεγε. Πώς αλλιώς άλλωστε θα μπορούσε να είναι, αφού η Ιεροκανονική αυτή πράξη είναι από μόνη της μια τρανή Ομολογία Πίστεως κόντρα στο ρεύμα της ισοπέδωσης των πάντων από την παναίρεση του Οικουμενισμού…

Ευλογημένος να είστε που ο Κύριος σας διάλεξε ανάμεσα σε τόσους και τόσους ιερείς να σηκώσετε κι εσείς το λάβαρο της Ομολογίας Του και να φυλάξετε μαζί με τα υπόλοιπα Αποτειχισμένα αδέρφια σας τις Θερμοπύλες της Πίστεως. Και Δόξα τω Θεώ υπάρχουν πολλά αδέλφια… Βέβαια μπροστά στη λαίλαπα της σαπίλας και της πνευματικής σήψης της σημερινής εκκλησιαστικής πραγματικότητας είμαστε λίγοι, μια χούφτα. Πάντα τέτοιοι όμως ήταν και θα είναι οι Ορθόδοξοι. Η ευλογημένη χούφτα του Θεού όπως έλεγε κι ο Γέροντάς μας. Αν και δύσκολος, είναι δρόμος ασφαλής και ευλογημένος.  

Η επιστολή προ της διακοπής μνημόνευσης, που απέστειλε στον επίσκοπο του και δημοσιεύουμε σήμερα, αγγίζει όλους τους Ορθοδόξους Επισκόπους και αν βρει μιμητές και άλλους κληρικούς, θα έχουμε και άλλες εκπλήξεις για το μέγεθος της αλλοτρίωσης της πίστεως των εκκλησιαστικών μας ταγών.

Η αίρεση ισοπεδώνει τα δόγματα και τη διδασκαλία των Αγίων Πατέρων της Εκκλησίας, η ανηθικότητα κατατρώει τις σάρκες της κοινωνίας μας, και ο ολοκληρωτισμός της γραβάτας παρουσιάζεται σαν προοδευτισμός και ως λίκνο της μετα-δημοκρατίας της Νέας Εποχής.
Η στάση των Επισκόπων μέχρι σήμερα είναι από  απογοητευτική έως προδοτική. 

Χριστός Εφάνη!
Αληθώς Εφάνη!

Πατριαρχείο Αντιοχείας
Ορθόδοξη Χριστιανική Αρχιεπισκοπή Βρετανίας, 
Βρετανικών Νήσων και Ιρλανδίας
Ενορία Αγίου Εδουάρδου του Μάρτυρος 
και Αγίας Παρασκευής της Ρώμης
Πρ. Ματθαίος (Ιόν-Βαλεντίν) Βουλκανέσκου

Σεβασμιώτατον Μητροπολίτη Σιλουανό
Ορθόδοξη Χριστιανική Αρχιεπισκοπή Βρετανίας, 
Βρετανικών Νήσων και Ιρλανδίας – Πατριαρχείο Αντιοχείας

12 Δεκεμβρίου 2023

Σεβασμιώτατε,

Την ευλογία Σας!

Σύμφωνα με τον Άγιο Εφραίμ τον Κατουνακιώτη, οι αιρέσεις είναι λανθασμένες απόψεις δαιμονικής έμπνευσης σε συνεργασία με την υπερηφάνεια και την αυτοπεποίθηση ορισμένων χριστιανών που παραμόρφωσαν και αλλοίωσαν το νόημα της Πίστεως. Η αίρεση μολύνει τον ανθρώπινο νου με πάθη, τύφλωση, έλλειψη διαύγειας και σωστής αντίληψης των πραγμάτων αυτής της ζωής και ιδιαίτερα της πνευματικής ζωής. Σύμφωνα με τον π. Ιωάννη Ρωμανίδη, ο άνθρωπος αρρωσταίνει ψυχικά εξαιτίας λανθασμένων αντιλήψεων για τη ζωή και τον κόσμο, που δεν προέρχονται από θεία αποκάλυψη, ή που προέρχονται από κακώς μεταδιδόμενη ή αλλοιωμένη αποκάλυψη, και με τα αναθέματα θεραπεύεται. O Άγιος Απόστολος Παύλος λέει: «εἴ τις οὐ φιλεῖ τὸν Κύριον, ἤτω ἀνάθεμα. μαρὰν ἀθά!»

Το ανάθεμα είναι η μεγαλύτερη απόδειξη της αγάπης του Θεού για όσους έχουν παγιδευτεί στην αίρεση, επειδή τους προειδοποιεί και αφυπνίζει τη συνείδηση των αιρετικών. Σύμφωνα με τον Άγιο Ιγνάτιο Μπριαντσάνινοφ, η κήρυξη των αναθεμάτων είναι απολύτως απαραίτητη και λειτουργεί ως θεραπεία αυτής της ασθένειας του νου.

Ακολουθώντας την παράδοση των Αγίων Πατέρων και των Οικουμενικών Συνόδων, στην ενορία μας υπό το σεπτό ωμοφόριό σας, κηρύσσουμε και εμείς τα αναθέματα εναντίον όλων των αιρέσεων κάθε Κυριακή της Ορθοδοξίας και μεταξύ αυτών τα ακόλουθα:

• «Ἰακώβῳ Ἀρμενίῳ τῷ Ζανζάλῳ, Διοσκόρῳ «πατριάρχῃ» Ἀλεξανδρείας καί Σεβήρῳ τῷ δυσσεβεῖ, ἅμα Σεργίῳ, Παύλῳ καί Πύρρῳ τοῖς ὀμόφροσι, σύν Σεργίῳ, μαθητῇ τοῦ Λυκοπέτρου, ἀνάθεμα».
• «Τοῖς ἐκπεσοῦσι αἱρεσιάρχαις καί ἀρνουμένοις τήν Ἁγίαν Δ΄ Οἰκουμενικήν Σύνοδον, Καρεκίν Β΄ Ἀρμενίας, Θεοδώρῳ Β΄Αἰγύπτου, Αμπούνα Ματθίας Αἰθιοπίας, Ἰγνατίῳ-Ἐφραίμ Β΄ Συροϊακωβιτῶν, Βασιλείῳ-Θωμᾷ Ματθαίος Γ΄ Μαλανκάρα-Ἰνδιάνων, τοῖς κακῶς ὀνομάζουσιν ἑαυτούς Ὀρθοδόξους καί τοῖς αὐτοῖς κοινωνοῦσι, ἀνάθεμα».
• «Τοῖς ἀρνουμένοις τάς Ἁγίας Δ΄, Ε΄, ΣΤ΄ καί Ζ΄ Οἰκουμενικάς Συνόδους Μονοφυσίταις, Μονοθελήταις καί Μονοενεργήταις, ἀνάθεμα».

Σεβασμιώτατε,

Καθώς είμαστε σε ενότητα μαζί σας στην Εκκλησία της Αντιοχείας, υπό το σεπτό ωμοφόριό σας, η ομολογία πίστεώς σας πρέπει να είναι και η δική μας ομολογία πίστεως. Θα θέλαμε λοιπόν ως ενορία να σας ρωτήσουμε ταπεινά: δέχεστε κι εσείς αυτά τα αναθέματα και μαζί μας τα διακηρύσσετε;

Επίσης, οι αποφάσεις από τη συνοδική δήλωση του 1991 της Εκκλησίας της Αντιοχείας για τις σχέσεις της με τη «Συριακή Ορθόδοξη Εκκλησία» την εποχή του Πατριάρχη Ιγνατίου Δ’ (12 Νοεμβρίου 1991) έχουν σκανδαλίσει πολλούς ορθόδοξους. Οι αποφάσεις αυτές ορίζουν:

• Επιβεβαιώνουμε τον απόλυτο και αμοιβαίο σεβασμό της πνευματικότητας, της κληρονομιάς και των Αγίων Πατέρων  αμφοτέρων των Εκκλησιών. Η ακεραιότητα και των βυζαντινών και των συριακών λειτουργιών πρέπει να διατηρηθεί.
• Η κληρονομιά των Πατέρων στις αμφότερες Εκκλησίες και οι παραδόσεις τους στο σύνολό τους θα πρέπει να ενσωματωθούν στα προγράμματα σπουδών της χριστιανικής εκπαίδευσης και στις θεολογικές σπουδές. Οι ανταλλαγές καθηγητών και φοιτητών πρέπει να ενισχυθούν.
• Και οι δύο Εκκλησίες, οφείλουν να απέχουν από την αποδοχή οποιουδήποτε πιστού από τη μία Εκκλησία να συμμετέχει στην άλλη, ανεξάρτητα από τα κίνητρα ή τους λόγους.
• Εάν οι επίσκοποι των δύο Εκκλησιών συμμετέχουν σε ιερό βάπτισμα ή σε εξόδιο ακολουθία, θα προεδρεύει αυτός, στην Εκκλησία της οποίας ανήκει ο βαπτισθείς ή ο κεκοιμημένος. Σε περίπτωση ιερού γάμου, θα προεδρεύει ο επίσκοπος της Εκκλησίας του νυμφίου.
• Ο κανόνας [του συνεορτασμού] δεν ισχύει για τον συνεορτασμό σε Θεία Λειτουργία.
• [Ο κανόνας του συνεορτασμού] που ισχύει για τους επισκόπους ισχύει εξίσου και για τους ιερείς και των δύο Εκκλησιών.
• Σε τοποθεσίες όπου υπάρχει μόνο ένας ιερέας, από οποιαδήποτε Εκκλησία, αυτός θα τελέσει λειτουργίες για τους πιστούς και των δύο Εκκλησιών, συμπεριλαμβανομένης της Θείας Λειτουργίας, των ποιμαντικών καθηκόντων και του ιερού γάμου. Αυτός θα κρατήσει ένα ανεξάρτητο αρχείο για κάθε Εκκλησία και θα διαβιβάσει αυτό της αδελφής Εκκλησίας στις αρχές της.
• Εάν δύο ιερείς από τις δύο Εκκλησίες βρεθούν σε τοποθεσία όπου υπάρχει μόνο ένας ναός, θα κάνουν χρήση των εγκαταστάσεών του εκ περιτροπής.
• Εάν τύχει ένας επίσκοπος από μια Εκκλησία και ένας ιερέας από την αδελφή Εκκλησία να συλλειτουργούν, ο πρώτος θα προεδρεύει ακόμη και όταν είναι η ενορία του ιερέα.
• Οι χειροτονίες στα ιερά τάγματα τελούνται από τις αρχές κάθε Εκκλησίας για τα μέλη της. Συνιστάται να προσκαλέσουν  τους πιστούς της αδελφής Εκκλησίας να παρευρεθούν.
• Ανάδοχοι (στη βάπτιση) και μάρτυρες στον ιερό γάμο μπορούν να επιλεγούν από τα μέλη της αδελφής Εκκλησίας.

Αυτές οι αποφάσεις έρχονται σε αντίθεση με τις Δ’, Ε’, ΣΤ’ και Ζ’ Οικουμενικές Συνόδους και επιτρέπουν το κοινό ποτήριο και το συλλείτουργο με τους «Σύριους Ορθοδόξους» που εξακολουθούν να πρεσβεύουν την αίρεση του Σεβήρου και του Διοσκόρου και απορρίπτουν τη Σύνοδο της Χαλκηδόνας. 

Εσείς, Σεβασμιώτατε, καταδικάζετε και αναθεματίζετε μαζί μας αυτές τις συνοδικές αποφάσεις, σύμφωνα με τις Δ’, Ε’, ΣΤ’ και Ζ’ Οικουμενικές Συνόδους;

Θα θέλαμε ταπεινά να αναφέρουμε ότι αυτή η συνοδική συμφωνία του 1991 καταδικάστηκε και από την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Γεωργίας το 1998.

Σεβασμιώτατε,

Η γραπτή απάντηση στην ανοιχτή αυτή επιστολή θα είναι μια πολύ σημαντική ομολογία πίστεως εκ μέρους σας, ιδιαίτερα σε αυτούς τους καιρούς του  οικουμενισμού και της αποστασίας, και θα δημοσιευθεί σε όλα τα κύρια διεθνή Ορθόδοξα ΜΜΕ προς χαράν της Οικουμενικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Θα θέλαμε ακόμα να σας ενημερώσουμε ότι έχουμε επίσης γράψει ανοιχτή επιστολή προς τον Μακαριώτατο Πατριάρχη Ιωάννη Ι’ και την Ιερά Σύνοδο, την οποία επισυνάπτουμε με την παρούσα.

Ο εν Χριστώ αδελφός μας, ο π. Πάτρικ (Ράμσεϊ), έγραψε επίσης μια συμπληρωματική επιστολή στην ανοιχτή επιστολή μας προς τον Μακαριώτατο Πατριάρχη Ιωάννη Ι’ και την Ιερά Σύνοδο.

Αναμένουμε με ανυπομονησία την απάντησή σας στη παρούσα ανοιχτή επιστολή.

Ασπαζόμεθα την Τιμίαν Δεξιάν Σας και ζητούμεν τις προσευχές Σας,

Με όλη την εν Χριστώ αγάπη,

Πρ. Ματθαίος (Ιόν-Βαλεντίν) Βουλκανέσκου

Ακολουθούν υπογραφές ενοριτών μου

Συνημμένο: Ανοιχτή Επιστολή προς τον Πατριάρχη Ιωάννη Ι’ και την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Αντιοχείας

• [1] πρ. Ιωάννης Ρωμανίδης, Η θρησκεία είναι νευροβιολογική ασθένεια, η δε Ορθοδοξία η θεραπεία της, κ. 2.4.
• [2] Α’ Επιστολή προς Κορινθίους 16, 22.
• [3] Πρ. Ματθαίος Βουλκανέσκου, Η Κυριακή της Ορθοδοξίας 2023.
• [4] Greek Orthodox Patriarchate of Antioch and All the East, Statement of the Orthodox 
• Church of Antioch on the Relations between the Eastern and Syrian ‘Orthodox’ Churches.
• [5] Pr. Peter Heers, The 1998 Synodical Decision of the Orthodox Church of Georgia on the Chambesy and Balamand Agreements.

Βιβλιογραφία

• Brianchaninov, Ignatius, Saint. Predică la Duminica Ortodoxiei [Homily on the Sunday of Orthodoxy] (in Romanian). accessed 25 Nov. 2023. <http://www.credo.ro/predica-Duminica-Ortodoxiei-Sfantul-Ignatie-Brianceaninov.php>.
• Greek Orthodox Patriarchate of Antioch and All the East. Statement of the Orthodox Church of Antioch on the Relations between the Eastern and Syrian ‘Orthodox’ Churches, 12 Nov 1991. accessed 28 Oct. 2023. <https://orthodoxjointcommission.wordpress.com/2014/06/27/statement-of-the-orthodox-church-of-antioch-on-the-relations-between-the-eastern-and-syrian-orthodox-churches/>.
• Heers, Peter, Protopresbyter. The 1998 Synodical Decision of the Orthodox Church of Georgia on the Chambesy and Balamand Agreements. 24 Nov. 2016, accessed 26 Oct. 2023. <https://www.orthodoxethos.com/post/the-1998-synodical-decision-of-the-orthodox-church-of-georgia-on-the-chambessy-and-balamand-agreemen>.
• Romanides, John, Protopresbyter. Ἡ θρησκεία εἶναι νευροβιολογική ἀσθένεια˙ ἡ δέ Ὀρθοδοξία ἡ θεραπεία της [Religion is a neurobiological disease and Orthodoxy is its cure] (in Greek), 1966. accessed 24 Nov. 2023. <https://www.greekorthodoxchurch.org/cure_gr.html>.
• Vulcanescu, Matthew, Protopresbyter. The Sunday of Orthodoxy 2023, 5 Mar. 2023. accessed 25 Oct. 2023. <https://orthodoxchurchliverpool.co.uk/2023/03/05/the-sunday-of-ortodoxy-2023/>.

Κάνε ἐγγραφή στό νέο κανάλι τῆς Κατάνυξης τοῦ Youtube πατώντας ἐδῶ: ΚΑΤΑΝΙΧI